مجله آفتاب

شبکه آفتاب: «اوایل انقلاب بود، تازه وضعیت اشیا و اموال تاریخی موزه‌ها و کاخ‌ها داشت با شکل جدید نظم پیدا می‌کرد، زمان مهندس کازرونی، رئیس وقت میراث فرهنگی بود و وضعیت نگهداری موزه‌ها، کاخ‌ها و اشیای تاریخی هنوز نامشخص. در آن زمان یک کارمند رسمی می‌توانست مسئولیت نگهداری اموال را بر عهده داشته باشد، ولی با کمک مهندس کازرونی کم‌کم این کارمندها شکلی متفاوت گرفتند و افرادی با عنوان امین اموال و صاحب‌جمع، وظایف مشخصی پیدا کردند.»

این گفته‌های فائق توحیدی است، از نخستین افراد در ثبت اشیای تاریخی کاخ‌های پهلوی و مسئول اداره‌ی موزه‌ها بعد از انقلاب. او از افرادی صحبت می‌کند که بعدها به عنوان «امین اموال» شناخته شدند. افرادی که پاسداران تاریخ‌ هستند و اشیای تاریخی به دست آنها سپرده شده است اما کمتر حرفی از آن‌ها شنیده‌ایم و می‌شناسیم‌شان.

زمان جلو می‌رود، وقت نظم‌دهی و انسجام موزه‌ها و اشیای تاریخی فرا می‌رسد. توحیدی می‌گوید: «ما قوانین و شرایطِ موزه‌داری همه‌ی کشورهای دنیا را مطالعه کرده و به این نتیجه رسیدیم که باید فردی با مسئولیت ویژه برای حفظ اموال موزه‌ای معین شود. این افراد را به عنوان «موزه‌دار» می‌شناختیم، نه «امین اموال». موزه‌دارها مسئولیت نگهداری اموال را از نظر فیزیکی و حفاظت‌های قانونی به‌عهده داشتند. این افراد کارمند موزه بودند با وظایف متعدد. بعد به این نتیجه رسیدیم باید افرادی به عنوان «امین اموال و صاحب‌جمع» باشند با وظایف محدودتر حضور داشته باشند. هرچند این وظیفه مشخص شد اما به‌عنوان شغل دیده نشد و هنوز هم پُست تشکیلاتی برای آنها اختصاص پیدا نکرده است.»

این‌گونه بود که رایزنی‌ها و مشورت‌ها برای شکل‌گیریِ یکی از مهم‌ترین مشاغل ایران ادامه پیدا می‌کند: «امین اموال‌ها در ابتدا عنوان صاحب‌جمع اموال بودند. مانند کسانی که میز و صندلی و سایر وسایلِ اداری را نگهداری می‌کنند. در زمان مهندس کازرونی آنقدر جلسه تشکیل شد و تلاش‌هایی صورت گرفت که «پاشا تبریزی»، مدیرکل وقت اموال دولتی ایران در وزرارت دارایی پیشنهاد ما را پذیرفت و عنوان «امین اموال» را به صاحب‌جمع‌های سازمان داد. اموال فرهنگی را هم در فرم‌های بیست‌ویک‌گانه‌ی وزرات دارایی تفکیک و طبقه‌بندی کردیم. در واقع یک شخصیت اداری متناسب با مسئولیت این افراد را محاسبه و پیش‌بینی کردیم که در این رابطه مزایایی هم به این افراد تعلق می‌گرفت. در آیین‌نامه‌ی اموال دولتی هم تکلیف میزان اشیای در تحویل و درجه‌بندی‌شان تعیین شد.»

در ۱۳۷۵، مسأله‌ی «امین اموال‌ها» جدی گرفته شد، هر چند که به آنها پست رسمی تعلق نگرفت. هنوز هم بعد از گذشت ۱۸ سال در چارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی این پست تشکیلاتی وجود ندارد. برای انتخاب این افراد چند ویژگی مورد توجه بود: تحصیلات مرتبط با میراث فرهنگی، صنایع دستی و هنر، استخدام رسمی آنها در دولت، حُسن شهرت خانوادگی و تأییدیه‌های مطمئن.

هر امین اموال ده‌هزار شیء

از آن‌ تاریخ که نام «امین اموال» در دفاتر رسمی ثبت شد، زمان زیادی گذشته است. در این مدت فقط یک بار خیانت اتفاق افتاد. اوایل انقلاب بود، یکی از امین‌اموال‌ها برای نخستین بار شیئی را در دفاتر مورد نظر ثبت نکرد. او قصد داشت شیء را از از موزه‌ی ملی خارج کند اما سرانجام نتوانست از چنگ قانون بگریزد و حالا سال‌های سال است که در زندان به‌سر می‌برد. از آن زمان به بعد، تا کنون امین‌اموال‌ها ثابت کردند بهترین پاسداران اشیای تاریخی و اموال فرهنگی مردم هستند. در دوره‌ی فعالیت آزاده ارکانی، مدیر سابق موزه‌ی ملی هم شایعاتی درباره‌ی خروج اشیای عتیقه از موزه‌ی ملی مطرح شد که بعد با انتشار بیانیه‌ای رسمی خطاب به مردم، هرگونه خروج اشیای ثبت‌شده از موزه‌ی ملی را تکذیب کردند.

در حال حاضر ۱۴۰ امین‌اموال در کل کشور وجود دارد که ۱۵ نفر آنها در موزه‌ی ملی مستقر هستند. آخرین اطلاعات هم نشان می‌دهد، ۷۰ درصد آنها را زنان تشکیل می‌دهند.

محمدرضا کارگر، رئیس کنونی اداره‌ی موزه‌های ایران می‌گوید: «در ایران وقتی یک شی‌ء از هر مبدأیی وارد یک موزه می‌شود – چه حفاری‌های علمی یا اهدای اشیا- این اموال‌ متعلق به موزه بوده و به امین‌اموال سپرده می‌شود. ابتدا روی این اشیا کار کارشناسی صورت گرفته و بعد بر اساس سنخیت اشیا به امین اموال تحویل داده می‌شود. در موزه هیچ شیءِ بلاتکلیفی وجود ندارد.»

بر اساس قانون تنها امین‌اموال‌ها مسئولیت اشیا را به عهده می‌گیرند. البته قانون اشیای ارزشمند با اشیای تقلبی متفاوت است، اما هر شیء پس از ورود به موضوع، صاحبِ نام و شناسنامه و نگهبان می‌شود. اشیای ارزشمند در سه دفتر ثبت می‌شوند، دفتر امین اموال، ذی‌حسابی و اداره‌ی متبوع وزرات اقتصاد و دارایی. هر امین اموال به صورت قانونی می‌تواند ۱۰هزار شیء را در اختیار داشته باشد که البته قانون سکه و اسنادِ مکتوب متفاوت است.

کارگر می‌گوید حتی مدیر موزه مگر با حضور امین اموال، امکان بازدید از اشیا را ندارد، امین‌اموال هم فقط با سپری‌ کردنِ مراتب قانونی می‌تواند اشیا را نشان دهد. قوانین اکنون طوری است که اگر امین اموال خلافی انجام دهد، به‌سرعت مشخص شده و برای فرد متخلف دادگاه تشکیل می‌شود. فرد متخلف نیز باید خسارت مادی را پرداخت کرده و به دلیل خیانت به ملت زندانی شود.

او که ۲۰ سال رئیس موزه‌ی ملی ایران بوده، قوانین مربوط به امین‌اموال‌ها در ایران را مطابق با قوانین پذیرفته‌شده در سراسر دنیا می‌داند: «قوانینی که امین‌اموال‌ها در ایران دارند، مطابق با قوانین همه موزه‌های دنیاست، ممکن است که تفاوت‌های کوچکی وجود داشته باشد اما کلی نیست. سال‌های سال است این قوانین حاکم بوده و خوب هم جواب داده است. البته افرادی به عنوان امین ‌اموال انتخاب می‌شوند که از شخصیت‌های فرهیخته، دارای کارنامه‌ی قابل قبول و صلاحیت‌ علمی و اخلاقی هستند. شخصیت این آدم‌ها بسیار مهم است چرا که  مهم‌ترین یادگارهای جامعه در اختیار آنان قرار گرفته و به امانت سپرده می‌شود. آنها نقش مهمی در حفظ تاریخ ایران دارند.»

و این مهم‌ترین افرادی که پاسدار اشیای تاریخی و اموال فرهنگی ایران هستند، پُست تشکیلاتی ندارند. آنها هزاران شیء را در دفاتر خود ثبت کرده و هر روز به آنها رسیدگی می‌کنند، مبادا گَردی بر آنها بنشیند. اشیایی از نیاکان را، که حامل تاریخ یک کشور هستند، به آنان سپرده‌اند. اشیایی که برای آنها خون‌های بسیاری در طول تاریخ ریخته شده است.