هر قدر هم که به خبرهای بد و تصاویر ناراحت‌کننده‌ی اخبار عادت کرده باشیم بازهم خبرهایی هستند که دلمان را بدجوری می‌خراشند و به درد می‌آورند. تصاویر بچه‌هایی که زیر آوار کتک و آزارِ بزرگسالان کبود شده‌اند؛ آثار سوختگی و رد کمربند روی بدن‌های لطیف و صورت‌های معصومشان جا خوش کرده و گاهی دیگر امیدی برای مبارزه و زنده ماندن ندارند. اینها قربانیان بی‌دفاع کودک‌آزاری هستند؛ پدیده‌ای که سالانه زندگی چهل میلیون قربانی‌اش را برای همیشه عوض می‌کند.
کودک‌آزاری چیست؟
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، بدرفتاری با کودک که به عنوان کودک‌آزاری مطرح می‌شود به برخوردهای نامناسب فیزیکی، عاطفی یا جنسی اطلاق می‌شود که به سلامت، رشد و شأن کودک آسیب بالقوه یا بالفعل وارد کند. معمولاً کودک‌آزاری به چهار دسته تقسیم می‌شود:
آزار ناشی از غفلت یا مسامحه
این نوع آزار زمانی اتفاق می‌افتد که والدین یا مراقبان کودک با وجود دسترسی به منابع مالی و آگاهی کافی، عمداً نیازهای جسمی و عاطفی کودک را نادیده می‌گیرند یا در حفظ کودک از مخاطرات کوتاهی می‌کنند.
۷۸ درصد از کودکان آزاردیده در این دسته قرار دارند. احتمالاً آمار واقعی این نوع کودک‌آزاری بیشتر از این است اما معمولا غفلت و مسامحه گزارش نمی‌شود یا به چشم نمی‌آید. بی‌توجهی پزشکی، تغذیه‌ی ناکافی و نامناسب، عدم رعایت بهداشت و آراستگی کودک و تنها رها کردن کودک در ماشین از مصادیق آزار ناشی از غفلت هستند.
آزار جسمی
خشونت جسمی استفاده‌ی عمدی از قدرت فیزیکی علیه کودک است که به جراحات فیزیکی یا آسیب به سلامت، رشد و عزت‌نفس او منجر شود. شدت تنبیه یا آسیب فیزیکی چندان مهم نیست؛ هر عملی که باعث درد و ناراحتی حتی به میزان خفیف شود آزار جسمی محسوب می‌شود. نمونه‌های آزار جسمی شامل مشت، کتک و لگد زدن، گاز گرفتن، خرد کردن استخوان‌ها، کشیدن مو، شدید تکان دادن نوزاد، کبودی در نواحی غیرمتعارف مثل گوش‌ها ، دهان، ران پا، شکم و کمر است.
آزار عاطفی
هرگونه رفتار از جانب بزرگسالان که بر عملکرد رفتاری‌شناختی و اجتماعی کودک تأثیر مخرب بگذارد کودک‌آزاری عاطفی به شمار می‌آید. شایع‌ترین انواع آزار عاطفی شامل طرد، ندیده گرفتن، تهدید و ارعاب، تنها رها کردن و توهین و تحقیر کلامی است.
آزار جنسی
آزار جنسی به معنی ارتباط جنسی اجباری است؛ زمانی اتفاق می‌افتد که یک بزرگسال یا در بعضی موارد کودک دیگری، برای تحریک جنسی، کودکی را قربانی کند. قربانی‌کننده روی قربانی کنترل دارد و سوءاستفاده از قدرت بزرگسال محور اصلی این نوع آزار است. آزار جنسی شامل تن‌نمایی، فانتزی‌پردازی‌های جنسی، نمایش پورنوگرافی، روسپی‌گری اجباری، پیشنهادهای منافی عفت، زنا یا تجاوز به عنف است.
آمار جهانی چه می‌گوید؟
عوامل خطر در کودک‌آزاری کدامند؟
عوامل خطر تشدیدکننده‌ی کودک‌آزاری به قربانی، قربانی‌کننده، خانواده و موقعیت‌های اجتماعی وابسته است. کودکان زیر چهار سال و کودکانی که دارای نیازهای خاص جسمی یا روانی هستند بیشتر در معرض قربانی شدن قرار دارند. والدین جوانی که در کودکی آزار دیده‌اند، مشکلات روحی‌روانی دارند یا سابقه‌ی خانوادگی سوءمصرف مواد مخدر و الکل دارند بیشتر به کودک‌آزاری دست می‌زنند. همچنین احتمال کودک‌آزاری در بزرگسالانی که درک مناسبی از نیازهای کودکان ندارند یا مهارت‌های فرزندپروری را درست نیاموخته‌اند، والدین مجرد و والدینی که موقعیت اقتصادی‌اجتماعی پایینی دارند بیشتر است.
عوامل خطر خانوادگی شامل گوشه‌گیری اجتماعی والدین، ازهم‌گسیختگی خانوادگی، والدین پرتنش، خشونت خانگی یا رابطه‌ی ضعیف والدین با فرزندان است.
فقر، نرخ بالای بیکاری، در دسترس بودن الکل و مواد مخدر و روابط اجتماعی محدود و نامناسب هم از عواملی هستند که احتمال کودک‌آزاری را تشدید می‌کنند.
کودکان چگونه آسیب می‌بینند؟
کودک‌آزاری و آزار ناشی از غفلت ممکن است باعث عقب‌افتادگی‌های جسمی و روانی شود. مادری که در مراقبت از فرزندش کوتاهی می‌کند و به موقع به او غذا و آب نمی‌دهد باعث کندی رشد مغزی او می‌شود. پدری که کودکش را از لحاظ عاطفی آزار می‌دهد، توانایی اعتماد کردن را برای همیشه از فرزندش می‌گیرد. این بچه‌ها دنیا را مکانی ناامن، خطرناک و ترسناک می‌بینند. چنین بینشی حس خوددوستی و توانایی سازگاری و مواجهه با محیط زندگی را از کودک سلب می‌کند.
اگر مشکلات ناشی از کودک‌آزاری رفع نشوند باعث اختلالات مهمی در بزرگسالی می‌شوند. اعتیاد به الکل یا مواد مخدر، افسردگی، خشونت خانگی، شرکای متعدد جنسی، ابتلا به بیماری‌های واگیردار جنسی، تمایل به خودکشی و اقدام به خودکشی از عواقب کودک‌آزاری درمان‌نشده هستند.
۱۰ نشانه؛ ۱۰ زنگ خطر
گاهی کودکان به جای استفاده از کلمات با رفتارها و نشانه‌ها بحران‌زدگی‌شان را نشان می‌دهند. گرچه ممکن است تغییرات رفتاری دلایل دیگری به‌جز آزار داشته باشد، بهتر است با هوشیاری مراقب تغییر رفتارها، بروز رفتارهای افراط‌گرایانه‌ی جدید یا ترکیبی از اینها باشید.
یک. جراحات بی‌دلیل: نشانه‌های مشهود آزار جسمی ممکن است شامل سوختگی یا کبودی باشد. تقریباً در همه‌ی موارد کودک توضیحاتی نپذیرفتنی درباره‌ی جراحات خود ارائه می‌کند.
دو. تغییر رفتار: کودک‌آزاری می‌تواند به تغییرات بسیاری در رفتار کودک منجر شود. کودکان آزاردیده همواره رفتاری پراضطراب دارند. معمولاً افسرده و درخودفرورفته یا پرخاشگر و پر از ترس‌های گوناگون هستند. زیادی محبت می‌کنند یا بی‌احساس و سرد هستند.
سه. بازگشت به رفتارهای گذشته: کودکان آزاردیده ممکن است رفتارهایی نامناسب با سنشان بروز دهند. مثلاً دوباره شستشان را بمکند، شب‌ادراری پیدا کنند یا از تاریکی و افراد غریبه بهراسند. در شرایط حاد برخی کودکان قابلیت‌های کلامی یا بخشی از حافظه‌شان را از دست می‌دهند.
چهار. ترس از رفتن به خانه: کودکانی که در خانه آزار می‌بینند دوست دارند در مدرسه بمانند و از بازگشت به خانه یا مکان‌های خاصی سرباز می‌زنند.
پنج. تغییر عادات غذایی: گاهی تنش، ترس و اضطرابی که آزار برای کودک به وجود می‌آورد به تغییر عادات غذایی منجر می‌شود. کاهش یا افزایش چشمگیر وزن پیامد چنین تغییراتی است.
شش. تغییر الگوی خواب: اغلب کودکان آزاردیده دچار کابوس‌های متناوب می‌شوند. گاهی به خواب رفتن و حفظ کیفیت مطلوب خواب برای آنها دشوار است، به همین دلیل بیشتر مواقع خسته و فرسوده به نظر می‌رسند.
هفت. کاهش عملکرد و حضور در مدرسه: توانایی تمرکز روی مفاهیم و مطالب درسی در برخی از این کودکان به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. تعداد غیبت‌های کودکان آزاردیده معمولاً زیاد است چون والدین آنها از آشکار شدن جراحات کودک هراس دارند. بعضی در کلاس خواب‌آلوده و بی‌توجه هستند و بعضی دیگر کنجکاوی و تخیل مهارناپذیری دارند.
هشت. رعایت نکردن نظافت شخصی: کودکان آزاردیده، به‌خصوص آنهایی که دچار آزار ناشی از غفلت می‌شوند، معمولاً همیشه نامرتب و شلخته هستند. به‌ندرت استحمام می‌کنند و همیشه بوی نامطبوع می‌دهند و غالباً لباس متناسب با شرایط جوی بر تن ندارند.
نُه. رفتارهای پرخطر: نوجوانان آسیب‌دیده ممکن است درگیر فعالیت‌های پرخطری مثل سوءاستفاده از الکل و مواد مخدر یا حمل سلاح‌های گرم و سرد شوند. بعضی از این کودکان از آتش‌افروزی و اغتشاش لذت می‌برند و حتی ممکن است عمداً به خودشان صدمه بزنند.
دَه. رفتارهای نامناسب جنسی: کودکانی که آزار جنسی دیده‌اند معمولا رفتارهای جنسی نامناسب با سنشان بروز می‌دهند و گاهی از کلمات و ادبیات جنسی بی‌پرده استفاده می‌کنند. ممکن است به آزار جنسی کودکان کوچک‌تر از خود دست بزنند یا دچار بی‌بندوباری جنسی شوند.
چگونه به کودک آسیب‌دیده کمک کنیم؟
حس شما می‌گوید که کودک پنج‌ساله‌ی همسایه‌ی روبه‌رویی آزار دیده و آسیب خورده است. علایم کودک‌آزاری را در او می‌بینید و هر بار که اتفاقی با او برخورد می‌کنید در نگاهش نیاز و التماس را می‌خوانید؛ انگار می‌خواهد فریاد بزند و کمک بخواهد اما چیزی مانع حرف زدن اوست. خجالت یا ترس می‌تواند از دلایل سکوت درباره مسأله‌ی کودک‌آزاری شود.
باید بدانید که مسأله‌ی کودک‌آزاری بسیار حساس است؛ صحبت کردن درباره‌ی آن برای کودک آسیب‌دیده و پذیرشش برای اطرافیان بسیار مشکل است.
فقط باید به یاد داشته باشید که با شناسایی و اقدام برای نجات کودک از چرخه‌ی آزار می‌توانید تأثیر بسیار مهم و همیشگی در زندگی او بگذارید. وقتی با چنین کودکی مواجه می‌شوید بهتر است با آرامی به او اطمینان دهید که از حمایت بی‌قیدوشرطتان برخوردار است. اگر صحبت کردن برایتان سخت است با اعمالتان محبت و آرامش و حمایت خود را ابراز کنید. بدانید که حرف زدن راجع‌به چرخه‌ی آزار برای کودک بسیار دشوار است. وظیفه‌ی شما این است که به کودک اطمینان بدهید که از هیچ کمکی به او دریغ نخواهید کرد.
توصیه‌هایی برای تعامل مؤثر با کودک آزاردیده
ـ از انکار بپرهیزید و آرامش خود را حفظ کنید. در وهله‌ی اول شایع‌ترین واکنش به خبر کودک‌آزاری انکار و ناباوری است. اما اگر ناباوری خود را ابراز کنید یا با انزجار و حیرت با مسأله برخورد کنید کودک می‌ترسد و دیگر به شما اعتماد نمی‌کند. هرچند دشوار، بهتر است به جای واکنش خونسردی خود را حفظ کنید و تا جای ممکن به او اطمینان و امنیت بدهید.
از او بازجویی نکنید
ـ اجازه بدهید کودک با زبان و به شیوه‌ی خودش برای شما داستان را تعریف کند. بهتر است او را سؤال‌پیچ نکنید و پس از اتمام صحبتش سؤالات تکمیلی نپرسید تا کلافه و گیج نشود و بتواند به‌مرور زمان داستان را کامل برایتان تعریف کند.
به کودک اطمینان بدهید که هیچ کار اشتباهی نکرده است
ـ بیان این واقعیت که کودک مورد آزار واقع شده برای او بسیار سخت و دردناک است. به او اطمینان بدهید که حرفش را جدی می‌گیرید و می‌دانید که در اتفاقاتی که برایتان ذکر کرده مقصر نیست.
امنیت حرف اول را می‌زند
ـ اگر احساس می‌کنید که دخالت شما امنیت شما یا کودک را به خطر می‌اندازد بهتر است از کارشناس کمک بگیرید. پس از دخالت اولیه‌ی کارشناسان شما می‌توانید نقش مؤثرتری در حمایت از کودک داشته باشید.
در تهران می‌توانید گزارش کودک‌آزاری را به اورژانس آسیب‌های اجتماعی با شماره تلفن ۱۲۳ و انجمن یاری کودکان در معرض خطر با شماره تلفن ۸۸۲۷۳۲۹۱ ابلاغ کنید و از آنها کمک بگیرید.
درگاه اینترنتی انجمن یاری کودکان (صدای یارا):
www.irsprc.org/main/fa/units/executive/sedaye-yara
منابع
طبيعت روي کره‌ي زمين يک بار با عصر يخبندان آخر‌الزمان را تجربه کرده است. خطر…
«من در محیط کارم مورد استثمار قرار گرفتم.»«حقوق واقعی من پایمال می‌شود.»«سهامدار و مالک حقوق…
آنهایی که در امریکای شمالی زندگی می‌کنند یا در اروپای غربی، یا حتی در دیگر…
فیلم‌های اخیر کریستوفر نولان دیریابند و آخرین ساخته‌ی او، اوپنهایمر، نیز از این قاعده مستثنا…
محفوظ در یال کوهسالان به جست‌وجوی گیاهان ناشناخته بود که یکی از هم‌ولایتی‌ها را دید…
روز‌های پایانی دی‌ماه ۱۳۹۸. اعلام می‌شود که ارکستر سمفونیک تهران به رهبری شهداد روحانی، رهبر…