مجله آفتاب

شبکه آفتاب: ۹۱ سال پیش در چنین روزی، نخستین بار در تاریخ ایران مدرسه‌ی عالی موسیقی راه‌اندازی شد. مؤسس آن کسی نبود جز کلنل علی‌نقی‌خان وزیری؛ مردی که او را یکی از اسطوره‌های موسیقی ایران می‌دانند.

این اقدام علی‌نقی‌خان وزیری تأثیر شگرفی روی روند آموزش موسیقی ایران به‌جا گذاشت؛ هرچند در آن زمان تنها در بخش کوچکی از اعلانات روزنامه‌ی «ستاره ایران»، شماره‌ی ۱۱۴، صفحه‌ی سوم به آن اشاره شد: «امروز تأسیس مدرسه‌ی عالی موسیقی توسط علی‌نقی‌خان وزیری در خیابان نادری تهران به اطلاع علاقمندان رسید.» در این اعلان همچنین نوشته بودند که در این مدرسه انواع ساز و آواز تعلیم داده می‌شود.

حالا اواخر سال ۹۳ است. روزنامه‌های سراسری و رسمی ایران پر است از تبلیغات مؤسسه‌های آموزش موسیقی. خیابان نادری یکی از مهم‌ترین مراکز فروش ساز است. آمارهای متعددی از مؤسسه‌های آموزش موسیقی در تهران وجود دارد، گوشه‌گوشه‌ی این شهر دودگرفته دل بسته به صدای سازها. اما آخرین آماری که در سایت رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت امور هنری (مرکز آموزش و توسعه‌ی فعالیت‌های فرهنگی و هنری) منتشر شده، حکایت از فعالیت بیش از ۳۷۰ مرکز مجوزدار آموزش موسیقی دارد.

راهی که نخستین بار علی‌نقی وزیری بنیادش را گذاشت، حالا دیگر به‌رغم هزاران فرازونشیب راهی بدون بازگشت را در پیش گرفته است.

در واقع راه‌اندازی این مؤسسه نه‌تنها نقطه‌عطفی در بالندگی موسیقی ایران بود، بلکه آغاز راهی هم برای وزیری به شمار می‌آمد، مروری بر پرونده‌ی زندگی و فعالیت‌های او تأکیدی بر این موضوع است: بعد از راه‌اندازی این مؤسسه، وزیری در ۱۳۰۳ کلوپ موزیکال را تأسیس کرد، در این کلوپ هفته‌ای یک‌بار با شاگردان خود کنسرت می‌داد. در ۱۳۰۴  اقدام به برگزاری سلسله کنسرت‌ و سخنرانی‌هایی در زمینه‌ی هنر و زیباشناسی موسیقی کرد. مجموعه‌ی این سخنرانی‌ها را سعید نفیسی جمع‌آوری و چاپ کرده است.

بعد از آن بود که وزیری پیشنهاد گنجاندن آموزش سرود در برنامه‌های درسی آموزشگاه‌ها را ارائه کرد که این پیشنهاد در آموزشگاه‌های نظامی عملی شد و قریب دو سال هنرآموزانی از طرف آموزشگاه وزیری سرودهای ملی و نظامی را در مدارس مذکور تدریس می‌کردند.

در ۱۳۰۷، ریاست مدرسه‌ی موسیقی به او محول شد. این آموزشگاه به مدرسه‌ی موسیقی دولتی تبدیل شد که دوره‌ی آن پنج‌ساله بود. در ۱۳۱۲، از این آموزشگاه پنج نفر فارغ‌التحصیل شدند. در ۱۳۱۳ مدرسه‌ی موسیقی دولتی وسعت یافت و نام آن به مدرسه‌ی عالی موسیقی و سپس هنرستان موسیقی تبدیل شد که شامل دو دوره‌ی متوسطه و عالی بود. از ابتدای مهر ۱۳۱۳ بر اثر جدیت در امر آموزش موسیقی، او توانست تدریس سرود را در برنامه‌ی درسی آموزش و پرورش دوره‌ی دبستان بگنجاند.

او تا آغاز جنگ‌جهانی دوم در مقام ریاست مدرسه‌ی موسیقی انجام‌وظیفه کرد و سپس برکنار شد. در این دوران به تألیف کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف موسیقی پرداخت و مدتی نیز، در مقام استاد ممتاز، در دانشگاه تهران زیباشناسی هنر را تدریس کرد. او یکی از استادان روح‌الله خالقی (پدیدآورنده‌ی سرود «ای ایران») بود. «سمفونی نفت» را او به مناسبت ملی شدن صنعت نفت ایران ساخت که یک بار نیز از رادیو ایران در همان زمان پخش شد. او در ۱۳۴۲، ریاست شورای عالی موسیقی رادیو را نیز به عهده داشت.

اما علی‌نقی وزیری که بود که در آن زمان توانست، چنین فعالانه، در این عرصه‌ی کمترشناخته‌شده در ایران فعالیت کند؟ در زندگینامه‌ی او آمده است: کلنل علی‌نقی وزیری در ۱۲۶۶ در تهران زاده شد و در شهریور ۱۳۵۸ در همین شهر درگذشت. او یکی از فرزندان موسی‌خان میرپنج و بی‌بی‌خانم استرآبادی، نویسنده و بنیان‌گذار اولین دبستان دخترانه و یکی از نخستین پیشگامان حقوق زنان ایران بود. از چهارده‌سالگی با موسیقی آشنا شد. نزد دایی دکترش، حسینعلی‌خان، مقدمات نواختن تار را آموخت. برادر کوچک‌تر او حسنعلی‌خان در جایی گفته بود که برادرم هر جا که ساز می‌دید نمونه‌ای از آن را برای خود تهیه می‌کرد و به‌تدریج اتاقش پر از ساز شده بود اما به ویولن و تار علاقه‌ی بیشتری داشت. در میان افسران دسته‌ی موزیک از سلیمان‌خان ارمنی موزیک نظام درس گرفت و با مطیع‌الدوله‌ی حجازی دوستش (مشق ویولن می‌کرد) شاگرد کشیشی شدند که معلم مدرسه سن‌لویی بود و به آنان موسیقی علمی مغرب‌زمین و ارگ می‌آموخت. او در تمرین تار آن‌قدر افراط می‌کرد که به‌قول همسر اولش شام و ناهار نداشت. خود را در صندوقخانه‌ی منزل حبس می‌کرد و در تاریکی ساز می‌زد تا انگشتانش به جای پرده‌ها عادت کنند.