مجله آفتاب

او هم می‌خواست به سفر بی‌بازگشت برود، مثل حسین قندهاری، الهه نوری، صادق مدرسی که حالا نامشان در کنار ۶۶۳ نفری ‌است که قرار است از سوی شرکت مارس وان (Mars One) به مریخ فرستاده شوند. اما او پس از ثبت‌نام متوجه تمام شدن مهلت مقرر شد. او هم رویای ساختن تمدن مریخ را داشت. رفتن میان کهکشان‌ها، دیدن ستاره‌ها و خیره شدن به کره‌ی زمین؛ جایی که در آن زاده شده، نفس کشیده، بزرگ شده و درس خوانده است؛ سیاره‌ای که حالا در بحران آب، جنگ، جمعیت، ترافیک، آلودگی و خشونت دست و پا می‌زند. او می‌خواست میلیارد‌ها میکروارگانیسم هالوفیل را ببیند، سلول‌هایی که میلیارد‌ها سال پیش حیات موجودات کره‌ی زمین را رقم زده بودند و حالا در مریخ می‌شود آن‌ها را دوباره دید، درست مثل چهار و نیم میلیارد سال پیش. او هم در جست‌وجوی پاسخ این سؤال است که آیا می‌شود در مریخ حیاتی دیگر را آغاز کرد؟ انسان‌های زمینی می‌خواهند تمدنی دیگر در سیاره‌ای دیگر بنا کنند؛ اتفاقی که انگار تداعیِ دوباره ساختن برج بابل است.

نام او حسین جاوید است. دکترای میکروبیولوژی دارد؛ علمی که به مطالعه‌ی موجودات زنده‌ی کوچک و میکروسکوپی یا ذره‌بینی (میکروب‌ها) می‌پردازد. او سال‌هاست که دل به جانداران ذره‌بینی بسته است، موجوداتی که برای دیدن آن‌ها باید چشم غیرمسلح داشت. به‌تازگی به کشور برگشته و در مؤسسه‌ی پژوهشی رویان مشغول به کار شده است؛ در پژوهشگاه رویان، آزمایش‌های پروتئین‌های نوترکیب، که زیرمجموعه‌ای از گروه مهندسی ژنتیک است، انجام می‌شود. وظیفه‌ی او طراحی و تخلیص پروتئین‌های نوترکیب بر اساس خصوصیت‌های بیوشیمیایی و بیولوژیکی با در نظر گرفتن کاربردهای صنعتی و پزشکی پروتئین‌هاست. این پژوهش‌ها در نهایت به نتایجی می‌رسد که روی باروری آزمایشگاهیِ انسان، شبیه‌سازی تولیدمثلی در حیوانات اهلی، انجماد سلول جنسی و جنین انسان، تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی و مانند این‌ها تأثیر می‌گذارد.

جاوید یک سال و نیم پیش در حال انجام پروژه‌ی «میکروارگانیسم‌های هالوفیل» با سازمان خصوصی و غیرانتفاعی مارس وان آشنا می‌شود؛ مؤسسه‌ای که هدفش ساختن مستعمره‌ی انسانی بر سطح سیاره مریخ است: «پروژه‌ی تحقیقی من روی میکروارگانیسم‌های نمک‌خیز بود، سلول‌های حیاتی روی کره‌ی زمین که در چهار و نیم میلیارد سال پیش می‌زیستند. آن‌ها حیات زمین را شکل دادند. در حال تحقیق روی این پروژه بودم که با وب‌سایت مارس وان آشنا شدم، در این وب‌سایت آمده بود که می‌خواهند انسان‌ها را به مریخ بفرستند و تمدن جدیدی را در این سیاره پایه‌گذاری کنند.»

وقتی جاوید این فراخوان را می‌بیند، بار دیگر رویای کودکی‌اش، فضانوردی، زنده می‌شود: «وقتی این فراخوان را دیدم، دیگر نمی‌توانستم به هیچ چیز فکر کنم، جز رفتن، همیشه رویای فضانوردی داشتم. وقتی فهمیدم امکانی فراهم شده، بلافاصله ثبت‌نام کردم. می‌خواستم بروم و کهکشان را ببینم. نه‌تنها کهکشان بلکه سلول‌های بنیادین زمین را از نزدیک ببینم که حالا تنها روی مریخ هستند.»

این دیدن اما بهایی بزرگ دارد، محروم ماندن ابدی از زمین. چراکه مارس وان اعلام کرده افرادی که در فهرست نهایی ساکنان آینده‌ی مریخ قرار می‌گیرند، هرگز به زمین برنمی‌گردند و در این شرایط، سیار‌ه‌ی سرخ می‌شود سکونتگاه مادام‌العمر آن‌ها، محل زندگی، کار و مرگشان. جاوید این محرومیت را در برابر به دست آوردن یک رویا بهای ناچیزی می‌داند: «اصلاً این‌که به زمین بازنگردم مهم نیست. ما عمر خاصی داریم. چه روی زمین باشد چه روی یک سیاره‌ی دیگر.»

او البته روی زمین هم احساس خوبی دارد اما فکر می‌کند که در کهکشان‌ همه‌چیز بهتر می‌شود: «خیلی‌ها فکر می‌کنند، وقتی به فضا می‌رویم، آدم‌فضایی‌ها را می‌بینیم اما من مطمئنم آن‌ها را نمی‌بینم. من به دیدن کهکشان‌ها فکر می‌کنم، به ستاره‌ها، به سلول‌های حیاتی.»

جاوید از احساسی صحبت می‌کند که شاید هزاران هزار نفر از ساکنان زمین از آن لبریزند. شاید برای همین هم هست که در مدت زمان تعیین‌شده ۲۰۲ هزار و ۵۸۶ نفر از ۱۴۰ کشور جهان متقاضی برای رفتن به این سفر ثبت‌نام کردند. «هنگام ثبت‌نام در این پروژه متوجه شدم، تعداد بسیاری از آدم‌ها رویای رفتن به سیاره‌ای دیگر و بنا کردن دنیایی نو را دارند.»

برای رفتن به مریخ اما باید معیارهای خاصی داشت، بهره‌ی هوشی مناسب، سلامت کامل جسمی‌روحی و حداقل سن هجده سال. «البته همه نمی‌توانند به این سفر بروند. معیارها و ویژگی‌های خاصی باید داشت. برای همین مسؤولان مؤسسه‌ی مارس وان از غربالگری استفاده می‌کنند. آن‌ها درخواست‌های ثبت‌شده را از طریق مصاحبه‌ی اینترنتی بررسی می‌کنند و در نهایت ۲۴ تا چهل داوطلب را برای طی کردن دوره‌ی هفت‌ساله تمرین و آماده‌سازی در مناطق خشک و متروک زمین انتخاب می‌کنند.»

جاوید این پروژه را بسیار جذاب می‌داند: «در این پروژه به افراد آموزش داده می‌شود که چگونه در شرایط سخت زندگی کنند. پرورش محصولات کشاورزی را فرامی‌گیرند و تکنیک‌های اولیه‌ی پزشکی مثل دندان‌پزشکی و ارتوپدی. به این افراد آموزش داده می‌شود که چگونه با وسایل الکترونیکی کار کنند. روان‌شناسی هم یکی دیگر از مراحل کار است. با افراد درباره‌ی اینکه چگونه باید تنها زندگی کنند، بدون خانواده، آموزش‌هایی داده می‌شود. دیگر کسی آن‌جا نیست و باید خودشان همه‌ی کارهایشان را انجام بدهند. برگشتی وجود ندارد.»

قرار است که به زودی این افراد در گروه‌های چهارنفره به مریخ فرستاده ‌شوند. فاصله‌ی انتقال هر گروه دو سال است. گروه اولی که می‌رسند، مقدمات کارها را انجام می‌دهند تا گروه بعدی برسد. به آن‌ها یاد می‌دهند وقتی به مریخ رسیدند چگونه گلخانه‌هایی را راه‌اندازی کنند که بتوانند پرورش مواد غذایی را انجام بدهند.

بااین‌وجود حرف و حدیث پشت سر این شرکت کم نیست. خیلی‌ها هستند که آن را کلاهبرداری می‌دانند: «شاید هم این‌طور باشد. من هم در این زمینه حرف‌هایی شنیده‌ام. به‌هرحال در این پروژه هزینه‌ی ثبت درخواست بر اساس شرایط اقتصادی کشور فرد متقاضی تعیین می‌شود که کمترین هزینه برای ساکنان کشورهای فقیر افریقایی پنج دلار و بیشترین میزان برای کشور قطر به میزان ۷۵ دلار اعلام شده است.»

جاوید می‌گوید راستش را بخواهید، این مؤسسه قرار بود در اوایل ۲۰۱۵ کپسول‌هایی را به مریخ بفرستد اما هنوز این کپسول‌ها آماده نشده و همین مسأله به بحث کلاهبرداری این شرکت دامن می‌زند. برای اقامت مادام‌العمر ساکنان مریخ، کپسول‌هایی شامل دو واحد اقامتی، دو واحد تأمین آب و اکسیژن و دو واحد تأمین تجهیزات ساخته می‌شوند؛ وظیفه‌ی انتقال و ساخت این کلونی‌ها بر عهده‌ی دو مریخ‌نوردی است که پیش از فضانوردان راهی سیاره‌ی سرخ شده‌اند‌؛ کپسول‌هایی که هنوز معلوم نیست ساخته شده‌اند یا نه.

حرف او بر سر رقابت ناسا و این مؤسسه است: «از طرف دیگر این شرکت رقیب ناسا به شمار می‌رود. درحالی‌که ناسا سال پیش روباتی را به مریخ فرستاده و بر اساس نتایج به دست آمده به این نتیجه رسیده که می‌تواند در ۲۰۵۰ انسان‌ها را به مریخ بفرستد.

با این وجود شرکت مارس وان روی دست ناسا بلند شده و مدعی است که می‌تواند در ۲۰۱۸ این کار را انجام بدهد. رقابت میان ناسا و این شرکت همچنان ادامه دارد. مارس وان اما نیروی انسانی خود را به دست آورده و دیگر شکی برای پیشبرد اهدافش ندارد.

رقابت میان ناسا و مارس وان ادامه دارد. جاوید می‌گوید نکته‌ی مهم ساختن تمدنی دیگر است. «من نتوانستم به زمان مقرر برسم و با این وجود حالا دارم روی زمین زندگی می‌کنم و برای آینده‌ی بشر فعالیت‌هایی انجام می‌دهم. با این‌که اوایل خیلی برایم سخت بود و ممکن است تا چهار سال بعد هم فراخوانی داده نشود. اما اگر دوباره فراخوان بدهند، بعید نیست که من این بار خیلی زود دست به کار می‌شوم.»

فاصله‌ی زمین تا مریخ ۶۴ میلیون کیلومتر است و طی کردن این مسیر با توجه به وضعیت مداری بین شش تا هشت ماه (بیش از دویست روز) به طول می‌انجامد؛ جاوید می‌گوید حتی اگر قرار باشد در کهکشان دورتر از این‌ها هم بروم، این کار را انجام می‌دهم؛ مریخ که چندان دور نیست.