مجله آفتاب

شبکه آفتاب: دوربین در فضای موزه می‌چرخد و تصویر مجسمه‌هایی را نشان می‌دهد که بسته‌بندی‌شان را افرادی بی‌مبالات پاره می‌کنند. روی حرکت دوربین، قاری قرآن سه آیه‌ی مهم از سوره‌ی انبیا را قرائت می‌کند، آیاتی که در آن ابراهیم با پدر خود بر سر پرستیدن بت‌ها عتاب می‌کند: «آن‌گاه که به پدر خود و قومش گفت این مجسمه‏هایى که شما ملازم آن‌ها شده‏اید چیستند/ گفتند پدران خود را پرستندگان آنها یافتیم/ گفت قطعاً شما و پدرانتان در گمراهى آشکارى بودید.» ناگهان صدای قرائت قرآن قطع می‌شود و دوربین مردی را نشان می‌دهد که پشت به یکی از قدیمی‌ترین سنگ‌تراشی‌های تاریخ ایستاده و شبیه به فیلم‌های مستند میراث فرهنگی، گنجینه‌ی تاریخ آشوری و آکدی را در موزه‌ی موصل معرفی می‌کند و هم‌چون باستان‌شناسان از قدمت و ویژگی‌های مجسمه‌ها، سردیس‌ها و حجاری‌های موزه می‌گوید، اما تمام آن توصیفات دقیق تاریخی با استدلال به آیات ۵۲ تا ۵۴ سوره انبیا این‌طور به پایان می‌رسد که مسلمانان جهان باید دنیا را از بت و بت‌پرستی پاک کنند.

بعد از آن، دوربین چند پیکره را نشان می‌دهد که مربوط به تمدن سومری، اکدی و آشوری هستند و اندکی بعد با پتک و چکش و مته‌های برقی تکه‌تکه می‌شوند. داعشی‌ها هر شیء موزه‌ی موصل را که زورشان می‌رسد با دست و چکش چند تکه می‌کنند و آن‌هایی که جنس قوی‌تری دارند با مته‌های برقی خرد می‌شوند.

موزه‌ی موصل کجاست؟

در فاصله‌ی چهار روز از انتشار این ویدیو، موزه‌ی موصل به یکی از پربازدیدترین کلیدواژه‌های اینترنتی بدل شده؛ موزه‌ای که قبل از رفتار وحشیانه‌ی داعشیان حتی سایت رسمی هم نداشت و به‌تبع آن، اطلاعات دقیقی هم درباره‌اش پیدا نمی‌شود و نتیجه‌ی سرچ‌ها چیزی نیست جز همان ویدیو. نام اصلی این موزه، «موزه‌ی تاریخ موصل» است، در ۱۹۵۲ ساخته شده و مخصوص آثاری بوده که برخی از آن‌ها قدیمی‌ترین کشفیات باستان‌شناسی کشور عراق را شامل می‌شوند. موزه‌ی تاریخ موصل، که در خیابان جمهوری این شهر قرار دارد، ویترین تمدن بین‌النهرین و بازه‌ای زمانی به وسعت ۹ هزار سال قبل از میلاد مسیح بوده و آثاری از شهرهای اور، بابل و سومر و تمدن‌هایی چون آشوری‌ها، کلدانی‌ها، اشکانیان و ساسانیان را در خود جای داده بود. جنگ امریکا در عراق، در ۲۰۰۳، این موزه‌ی مهم را به تعطیلی کشاند و به‌علت غارت‌های فراوان، دیگر هیچ‌گاه بازدید عمومی نداشت اما دولتیان تصمیم داشتند دوباره آن را بازگشایی کنند که جنگ دیگری در راه بود، ویران‌کننده‌تر از قبلی.

فهرست گنجینه‌ی موزه‌ی موصل

ارزشمندترین آثار این موزه، در کنار مجسمه‌ی غول‌پیکر شیر بالدار آشوری، مجسمه‌ها و زیورآلات کوچکی هستند که عمرشان در برخی موارد به ۹ هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسیده است. «مجسمه‌ی کودک در آغوش مادر» از تمدن بابلی با عمری بیش از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد، «دوازده لوح حماسه‌ی گیلگمش» از تمدن سومری که در ۱۸۵۳ کشف شده، «الهه‌های عشق و جنگ» از تمدن الورقا مربوط به سه هزار سال قبل از میلاد، «پادشاه لکش» یا همان مجسمه‌ی عقابی با سر شیر مربوط به ۴۶۰۰ سال قبل، «گردنبند طلایی قبر پادشاه» از تمدن آشوری و مربوط به ۲۹۰۰ سال پیش، «خلخال طلایی» که از آرامگاه نمرود موصل به دست آمده، «مجسمه‌ی برنز الهه‌ی خورشید» مربوط به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد، «لوح‌های گلی بابلی» مربوط به ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و در نهایت مجسمه‌ی «ونوس» معروف مربوط به ۳۹۰۰ سال قبل از میلاد مسیح از مهم‌ترین آثار این موزه‌اند که هیچ‌کدام در فیلم منتشرشده از سوی داعش تخریب نمی‌شوند و حتی به نمایش درنمی‌آیند و از سرانجام آن‌ها اطلاعی در دست نیست.

قربانی اصلی موزه‌ی موصل

«در چنین موزه‌ی مهمی که در یکی از تاریخی‌ترین شهرهای استان نینوا ساخته شده، مجسمه‌های بزرگ عموماً مولاژ بوده‌اند نه اصل.» فرماندار فراری موصل، اثیل نجیفی، یک روز بعد از انتشار ویدیو، این موضوع را اعلام کرد و اگر این فرضیه درست باشد، آن‌همه پیکره که داعشیان نابود کردند صرفاً ماکت یا همان مولاژ بوده‌اند و بس! به اعتقاد آرش سالک، باستان‌شناس، آرماتورها و میلگردهای تعبیه‌شده در مقطع مجسمه‌هایی که در این ویدیو شکسته می‌شوند نشان می‌دهد که بیشتر این مجسمه‌ها مولاژ هستند و اصل نیستند و این واقعیت را طبیعی و بر اساس تصمیمات «اداره‌ی عتیقات عراق» می‌داند: «معمولاً وقتی مجسمه‌ای در اکتشافات باستان‌شناسی به دست می‌آید، اصل آن به موزه‌های حاضر در پایتخت می‌رود و در موزه‌های غیرمرکزی، مولاژهایی از آن به نمایش درمی‌آید.» بااین‌حساب قربانی اصلی تراژدی داعش در موزه‌ی موصل فقط اسب بالدار آشوری بوده: «به اعتقاد من، اصل این مجسمه ویران شده است چراکه ابعاد بزرگی داشته و حمل‌ونقل آن سخت بوده و طبیعی است که در موصل نگهداری شود. از طرف دیگر وقتی داعشیان به این مجسمه ضربه می‌زنند، نوع تخریب حکایت از آن دارد که شیئی تاریخی در حال خرد شدن است.» اما همه‌ی این گمانه‌زنی‌ها به اعتقاد سالک نیاز به اثبات دقیق از سوی اداره‌ی عتیقات عراق دارد و می‌گوید تا زمانی که فهرست آثار موزه‌ای که داعشیان آن‌ها را تخریب کرده‌اند از سوی این ارگان رسمی منتشر نشود نمی‌توان صحت چنین ویدیوهایی را تأیید یا تکذیب کرد.

قاچاق عتیقه یا تخریب میراث؟

از میان رفتن ده‌ها مجسمه‌ی مولاژی و جای خالی حتی یک تصویر از گنجینه‌ی گرانبهای موزه‌ی موصل در فیلم داعش، دو سناریو را درباره‌ی نیت داعشیان پیش کشیده که لیلا پاپلی، باستان‌شناس، هر دو را توضیح می‌دهد: «اولین فرضیه این است که اکثر اشیایی که در این فیلم متلاشی می‌شوند مولاژ بوده‌اند و تخریب آن‌ها به معنی تخریب آثار باستانی اصل نیست. اما فرض دیگر این است که داعش در این فیلم کپی مجسمه‌ها را نشان می‌دهد تا این باور را در مردم ایجاد کند که مجسمه‌های اصل از بین رفته‌اند و با کمک این حربه، فروش این آثار تاریخی را در بازار سیاه آسان کند.»

اتصال فرماندهان داعش به مافیای آثار عتیقه در جهان اثبات‌شده است؛ این بار اما به نظر می‌رسد که داعش برای فراهم کردن سفارش آن‌ها به موزه‌ای رفته است که شش ماه پیش تصرفش کرده بود: «بخش‌هایی از مافیای آثار تاریخی به این شیوه عمل می‌کنند که آثار مورد نظر خود را سفارش می‌دهند و بعید نیست که چنین رفتار وحشیانه‌ای با موزه‌ی موصل هم در راستای تحقق یکی از همین سفارش‌ها باشد.» پاپلی هم‌چنین می‌گوید که معمولی‌ترین راه برای رد گم کردن آثار تاریخی خروج آن‌ها از کشور به‌صورت قاچاق است: «این اشیا به‌دست کلکسیونرهای خصوصی می‌رسد و در بازه‌ای زمانی در پرده قرار می‌گیرند و جابه‌جایی حکومت‌ها باعث فروش آسان‌تر آن‌ها می‌شود.» اما روش دیگری هم هست و آن قاطی کردن اشیای اصل و کپی است: «در این روش اشیای اصل به مجموعه‌ای از اشیایی که غالباً تقلبی هستند وارد می‌شود تا قدرت کارشناسی اصالت آثار کم شود و راحت‌تر به فروش برسد.»

یونسکو روبه‌روی داعش

حرف اصلی این ویدیو، هر چه باشد، مقابله با بت‌پرستی و توتم‌پرستی نیست،  و نمایشی است برای تأمین هزینه‌های جنگ خودخواسته، که داعش را به فکر راه انداختن بازاری زیرزمینی برای قاچاق عتیقه کشانده است . یونسکو قرار است به زودی دومین نشست خود را برای آثار تاریخی عراق برگزار کند تا شاید به این سؤال جواب داده شود که چطور قرار است جلو لشکری ایستاد که از میان دوازده هزار محوطه‌ی تاریخی عراق ۱۸۰۰ منطقه را به تصرف خود درآورده و هر بار با نمایشی پربیننده قصد فریب افکار عمومی و فروش آثار تاریخی را دارد و در این میان قربانی‌هایی هم از تاریخ باستانی بشر می‌گیرد.