مجله آفتاب

قرار بود کاخ عشرت‌آباد مرمت شود، موزه شود و درهای آن به روی مردم باز شود، قراری که بین احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر، مسؤولان شهرداری و میراث فرهنگی تهران و مسؤولان پادگان ولیعصر بسته شده بود. اما حالا هم‌چنان ساخت‌وسازها ادامه دارد و منظر شمالی کاخ دارد برای همیشه محو می‌شود.

مسؤولان میراث فرهنگی می‌‌گویند که قرار است تمام مراکز اداری بسیج در این بخش تجمیع شوند و فعلاً کار متوقف شده است تا پای میز مذاکره با مسؤولان وزارت دفاع بنشینند. مشاهدات از میدان سپاه اما هر روز گویای اتفاق دیگری است. روزها جرثقیل‌ها فعالیتی ندارند اما هر صبح عشرت‌آباد شاهد بالا رفتن طبقات آهنی است. اسکلت ساختمان عظیم‌الجثه سد منظر بصری کاخ عشرت‌آباد شده است.

کاخ عشرت‌آباد نه‌تنها از نظر معماری و تاریخ قجری‌اش مهم است، بلکه نقش مهمی هم در شکل‌گیری انقلاب داشته و پایگاه مهمی در این دوران به شمار می‌رفته. عمارتی که پس از رویداد پانزدهم خرداد ۱۳۴۲ به‌مدت یک ماه و هفت روز زندان امام خمینی بود. این عمارت رازهای زیادی را از دوره‌ های مختلف در دل خود نگه داشته است. برای همین هم است که مسؤولان میراث فرهنگی مخدوش شدن حریم این کاخ را یکی از بدترین اتفاقات ۱۳۹۳ خوانده‌اند. چراکه همیشه تصور عمومی مردم این است که بناهایی که در دست ارگان‌های مشخصی است بهتر از سایر بناهای قدیمی حفظ می‌شوند. بااین‌حال هنوز مشخص نیست که چرا در حریم این عمارت (که در ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شماره‌ی ۶۴۸ به ثبت رسیده) ساخت‌وساز انجام می‌شود.

حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، می‌گوید: «ما نامه‌نگاری‌های متعددی با مسؤولان شهرداری انجام دادیم تا ریشه‌ی این اتفاق را مشخص کنیم اما گویا این ساخت‌و‌ساز بر اساس استفتاء از شهرداری انجام شده که باید آن را پیگیری کرد.»

او می‌گوید که بعد از مکاتبات متعدد با شهرداری، برای پیدا کردن ریشه‌ی این تخلف، بخش حقوقی سازمان میراث فرهنگی دو بار در این زمینه به دادگاه شکایت کرده است. «از سوی دیگر این مسأله با شورای عالی شهرسازی مطرح شده و قرار است جلسه‌ای با مسؤولان وزارت دفاع بگذاریم و این مسأله را تحلیل کارشناسی کنیم.»

معاون میراث فرهنگی می‌گوید که این بنای جدید ۱۵۰ متر از بنای تاریخی فاصله دارد و می‌افزاید: «بحث ما امروز بحث منظری است. به طور کلی ساخت‌وساز در این فاصله اشکالی ندارد، اما مسأله ارتفاع است. به‌هرحال ما تمام تلاشمان را انجام می‌دهیم و امیدواریم که مسؤولان وزارت دفاع هم همکاری کنند.»

حالا باید دید که سرنوشت این کاخ چه می‌شود، کاخی که تاریخچه‌اش به تاریخچه‌ی تهران گره خورده؛ عمارتی که در ۱۲۹۱ قمری به فرمان ناصرالدین‌شاه قاجار در میان باغ عشرت‌آباد با کاخ‌ها و کوشک‌های پهناور و بزرگ ساخته شد. در میانه‌ی باغ، حوض و چشمه و فواره‌های گوناگون بود. تنها عکس‌های باقی‌مانده از این کاخ نشان می‌دهد که دورتادور این حوض بزرگ نزدیک به سی خانه‌ی کوچک دواتاقه به شکل نیم‌دایره ساخته شده بوده که در و پنجره‌ی‌ چوبی آن‌ها به سوی مرکز حوض باز می‌شد و در هر یک از آن‌ها یکی از زنان شاه زندگی می‌کرد. می‌گویند این باغ بیشتر مکان برگزاری مراسم عروسی و تفریحات شاه بود و در آن ساختمان کلاه‌فرنگی، به‌صورت برجی چهارطبقه، ساخته شده بود که پوشش سقف طبقه‌ی چهارم از شیروانی و طبقه‌ی سوم آن دارای شاه‌نشین با آینه‌کاری و مقرنس بود.

پس از سرنگونی دودمان قاجار، این کاخ و خانه‌های پیرامون آن در اختیار نهادهای نظامی قرار می‌گیرد و «عشرت‌آباد» پادگان «شهربانی» می‌شود. چند سال بعد این پادگان به نیروهای گارد پهلوی واگذار می‌شود. با پیروزی انقلاب سپاه پاسداران این پادگان را مصادره کرد و بعدها به نیروی هوایی سپاه اختصاص داد و نام آن به پادگان ولیعصر تغییر یافت.