مجله آفتاب

بیش از سیصد قلم شیء تاریخی در شهرستان لنگرود کشف و ضبط شدند. کارشناسان میراث فرهنگی گواه بر اصل بودن این اشیا می‌دهند. گفته می‌شود که قدمت این اشیا به دوران عصر آهن برمی‌گردد. این اتفاق، گرچه جای خوشحالی دارد، تنها یک روی سکه است، مسأله‌ی اصلی اینجاست که روی این یافته‌ها، خاک‌های تازه دیده شده و به یقین از حفاری‌های غیرمجازی به‌دست آمده‌اند‌ که تازگی انجام شده است. کارشناس این اشیا به «شبکه آفتاب» می‌گوید که برای به‌دست آوردن این تعداد شیء از محوطه‌های تاریخی بی‌شک باید بیش از یکصد گور تخریب شده باشد.

«آخرین بررسی‌هایی که روی این محموله‌ی مهم کشف‌شده صورت گرفت نشان می‌دهد که قدمت این آثار به دوره‌ی عصر آهن می‌رسد؛ یعنی نزدیک ۳۵۰۰ سال قدمت. در میان این اشیا، جام‌های نقره‌ای، خنجرهای مفرغی، سر پیکان، سکه‌های اشکانی و ساسانی و بسیاری اشیای فلزی دیگر (حتی از جنس طلا) وجود دارد. هر کدام از این اشیا اسرار بسیاری را از هویت و تاریخ سرزمین شمالی ایران برملا می‌کند.»

این گفته‌های ولی جهانی درباره‌ی این محموله‌ی تازه‌کشف‌شده در لنگرود است. او کارشناسی این اشیا را به عهده داشته و همه‌ی آنها را اصل می‌داند اما دغدغه‌ی او مسأله‌ی دیگری است: «بیشتر این اشیای به‌دست‌آمده فلزی است، درحالی‌که در محوطه‌های گورستانی شمال ایران بیشتر سفال به‌دست می‌آید. بنابراین به نظر من باید در جست‌وجوی این بود که این قاچاقچیان با سفال‌های به‌دست‌آمده چه کرده‌اند؟»

آیا این سفال‌ها در جایی پنهان شده‌ تا به‌موقع به فروش برسند یا از کشور خارج شده‌اند؟ یا اینکه در همان محوطه‌ی تاریخی به دلیل سخت بودن جابه‌جایی قاچاقچیان آنها را برای همیشه از بین برده‌اند؟ جهانی پاسخی برای این سؤال ندارد، او نگران تخریب بیش از یکصد گور باستانی است؛ محوطه‌هایی که قربانی سودجویی قاچاقچیان شدند و البته بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی.

پیش‌تر کارشناسان در گفت‌وگو با «شبکه آفتاب»، درباره‌ی تخریب بسیاری از محوطه‌های تاریخی گیلان و انجام حفاری‌های غیرمجاز در آن هشدار داده بودند، محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، هم قول داده بود که این موضوع را پیگیری می‌کند اما متأسفانه خبرها حاکی از آن است که حفاران غیرمجاز همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

افزایش حفاری ‌غیرمجاز

چالش دیگری که در زمینه‌ی حفاری‌های غیرمجاز بارها و بارها از سوی کارشناسان میراث فرهنگی مطرح شده این است: «حفاری‌های غیرمجاز با برنامه‌ریزی دقیق قاچاقچیان حرفه‌ای و با دستگاه‌های پیشرفته صورت می‌گیرد. چطور با وجود نیروهای حراست سازمان میراث فرهنگی این اتفاق می‌افتد؟» کمتر کسی است که دزدیدن کتیبه‌ی سنگی سمیرم را از یاد برده باشد؛ کتیبه‌ای که با پیشرفته‌ترین و مجهزترین وسایل از دل کوه ربوده شد.

امین آریا، باستان‌شناس، اما می‌گوید که حفاران غیرمجاز هر روز مجهزتر می‌شوند اما نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی چه؟ نیروهای یگان چه ابزاری در اختیار دارند؟ چه آموزش‌هایی را در خصوص حفظ آثار دیده‌اند و چقدر به آثار ملی تعلق خاطر دارند؟»

او خود پاسخ خودش را می‌دهد: «شاید زیاد نباید به آنها خرده گرفت، وسایل نقلیه‌ی آنها همچنان در تعمیرگاه‌هاست. پایگاه‌ها برای هزینه‌ی بنزین موتورسیکلت‌ها دچار مشکل هستند و تنها سلاح سازمانی آنها دستبند و باتوم است، درحالی‌که حفاران غیرمجاز در نیمه‌شب‌های جنگل و بیابان با سلاح گرم تردد می‌کنند. از طرفی باید کمی هم به آنها حق داد شاید با ماهی هفتصد هزار تومان حقوق ماهانه نباید توقع داشته باشیم شب‌ها را در جنگل‌ها و بیابان‌ها تا صبح سپری کنند یا امنیت خودشان را به خطر بیندازند.»

او هشدار می‌دهد که تا چند سال دیگر آثار باستانی گیلان به‌کلی محو می‌شود و شاید دیگر نیازی هم به این نباشد که مسؤولان برای استخدام نیروی محافظ در آینده‌ای نزدیک اقدام کنند چون چیزی برای حفاظت و مطالعات پژوهشی باقی نمی‌ماند.

یکی دیگر از دغدغه‌های دوستداران میراث فرهنگی درباره‌ی موضوع حقوقی پرونده‌های کشف اشیا و حفاری‌های غیرمجاز است که بیشتر این پرونده‌ها بایگانی می‌شوند و از نظر حقوقی بدون نتیجه به پایان می‌رسند.

 

سیصد شیء ازبین‌رفته

باستان‌شناسان بر این باور هستند که هر شیء زمانی می‌تواند اطلاعات تاریخی ارزشمندی به پژوهشگران بدهد که در بافت خود به دست بیاید و زمانی که این شیء از محوطه‌ی تاریخی خود بیرون بیاید ۹۹ درصد اطلاعات آن برای همیشه از بین می‌رود.

حالا این اشیای کشف‌شده در لنگرود چقدر می‌توانند نشان از تاریخ و هویت سرزمین‌های شمالی ایران داشته باشند؟ کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند: بسیار اندک!

آریا می‌گوید: «اشیا وقتی در محوطه هستند، می‌توانند اسرار مگو را فاش کنند، مثلاً زن یا مرد بودن اسکلت درون گور را، یا اینکه جزو کدام گروه قومی است و همچنین با نگاه به مجموعه‌ی یافته‌ها می‌توان به تحلیل‌هایی همچون چگونگی روند مهاجرت‌ها و دلایل آن در هزاره‌های پیش از میلاد و همچنین باورهای اقوام رسید، این در حالی ا‌ست که هرگز یک تک‌یافته در خارج از بافت نمی‌تواند درک درستی از شیوه‌ی زندگی و باورهای صاحبش به ما بگوید.»