مجله آفتاب

آیا ارگ‌‌ علیشاه، بنایی که در طول تاریخ از زلزله‌های خانمان برانداز تبریز جان سالم بدر برده‌، در دوران ما، قربانی ساخت پارکینگ و پاساژ می‌شود؟ این سؤالی است که دوستداران میراث‌فرهنگی از مسؤولان مربوط و بانیان ساخت‌و‌ساز در حریم این اثر تاریخی دارند. هرچند تاکنون اقدامات مسؤولان سازمان میراث‌فرهنگی باعث توقف این فعالیت‌ها شده، همچنان نگرانی‌ فعالان میراث‌فرهنگی به قوت خود باقی است؛ چراکه توضیحات مدیرعامل بنیاد خیریه‌ی مصلای حضرت امام خمینی (ره) تبریز در نامه‌ای به معاون میراث فرهنگی، که در خبرگزاری فارس منتشر شده، نشان می‌دهد که پیگیری‌ها برای ساخت پارکینگ ادامه دارد: «با توجه به لزوم احداث پارکینگ در منطقه برای ارائه‌ی خدمات بهتر برای گردشگران و میهمانان خارجی و احداث فضای سبز اقدام به احداث پارکینگ شده است.» از سوی دیگر مشاهدات عینی شهروندان از ارگ علیشاه، خبر از تحرکات تدریجی ساخت‌وساز در این محوطه می‌دهد.

ازآنجاکه نظرات متضادی در مورد اقدامات ساخت پارکینگ از سوی طیف‌های مختلف در تبریز مطرح شده، نظر نمایندگان مجلس را در این زمینه پرسیدیم. آنها به‌شدت مخالف اجرایی شدن این پروژه‌ هستند و می‌گویند برای جلوگیری از این اقدامات حتی اگر قرار باشد، امضا جمع‌ می‌کنند و نمی‌گذارند یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی تبریز از بین برود. پیشتر هم چهره‌های اصلاح‌طلب منطقه در نامه‌ای به استاندار آذربایجان شرقی خواستار توقف این پروژه شدند. در بخش‌هایی از این نامه آمده: «تبریز پیر ما نیز به خاطر تاریخ کهن و فرهنگ پر نقش و پر رونقش، امانت‌دار قسمتی از این میراث بشری است که عرضه‌ داشتن آنها بهره‌ی او، و امروز خجالت از نبود پاسداری از آنها دغدغه‌ی اوست.» بنابراین آنها از استاندار خواستند تا برای جلوگیری از یک فاجعه‌ی تاریخی، دستور اقدام فوری و مؤثر صادر و نامش را در کنار پاسبانان تاریخ بشری تبریز ثبت کند.

ارگ علیشاه یکی از مهم‌ترین نمادهای شهر تبریز است که با فرمان تاج‌الدین علیشاه جیلان تبریزی، در فاصله‌ی سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری بنا شد. گفته می‌شود که این ارگ از بلندترین و مرتفع‌ترین‌های ساختمان‌های شهر تبریز بوده که زمانی از دوردست‌ها هم دیده می‌شده. این ارگ و محوطه‌ی اطراف آن در ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در خیابان امام، تقاطع خیابان فردوسی، جنب مصلای تبریز قرار دارد.

نمایندگان مجلس: ما مخالف ساخت پارکینگ هستیم

احمد علیرضابیگی، نماینده‌ی تبریز در مجلس، می‌گوید: «ما معتقد به اجرایی شدن قوانین و ضوابط میراث ‌فرهنگی هستیم. اختیاراتی برای میراث ‌فرهنگی در نظر گرفته شده که باید اجرا شود. درحال‌حاضر بنا به بررسی و کارشناسی‌های انجام‌گرفته باید این کار متوقف شود. پس جای حرفی باقی نمی‌ماند.»

او تأکید می‌کند: «من از شهرداری و مسؤولان میراث فرهنگی در این زمینه پرس‌وجو کردم و متوجه شدم که مجوزی برای ساخت پارکینگ داده نشده است، بنابراین اقداماتی که کنار ارگ علیشاه انجام می‌شود خلاف قانون است.»

بیگی بر اهمیت و ارزش‌ مسجد کبود و ارگ علیشاه برای مردم تبریز صحه می‌گذارد و درباره‌ی آبروی در خطر شهر که شان هشدار می‌دهد: «قرار است تبریز در سال ۲۰۱۸ پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی شود، به‌این‌ترتیب اگر ارگ دچار مشکل شود، واقعاً چطور می‌توان گردشگران را به آنجا برد؟ تمدن آذربایجان برای مردم ایران مهم است. این اقدامات و تصمیم‌ها باعث وارد شدن آسیب‌ به آخرین بازمانده‌های این تمدن می‌شود. به همین دلیل است که ما به‌دقت شرایط ارگ علیشاه را رصد می‌کنیم و مانع از هر گونه تعدی به آن خواهیم شد.»

شهاب‌الدین بی‌مقدار، دیگر نماینده‌ی تبریز در مجلس که به‌شدت از وضعیت پیش‌آمده متأسف است، از نوشتن نامه‌ای در مجلس برای توقف کامل ساخت پارکینگ و هرگونه دست‌اندازی به ارگ علیشاه خبر می‌دهد.

او می‌گوید که ارگ یکی از باشکوه‌ترین بناهای تبریز است و هر گونه ساخت‌وسازی که به این بنای تاریخی صدمه وارد کند باید متوقف شود.

ساخت‌و‌سازها هنوز به‌طور قطعی پایان نگرفته

از اواسط آبان‌ماه که صدای جرثقیل‌ و بولدوزرها از هر سوی ارگ علیشاه به گوش رسید، مردم تبریز در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی به این فعالیت‌ها اعتراض کردند. چراکه هر گونه ساخت‌و‌ساز در حریم اثر تاریخی، طبق ضوابط و قوانین میراث فرهنگی، غیرقانونی است. از سوی دیگر عملیات گودبرداری در کنار ارگ باعث آسیب‌های جدی می‌شود.

حمید ندایی، فعال اجتماعی ساکن تبریز، می‌گوید: «سرنوشت این ارگ ایلخانی غم‌انگیز است. در طول دوره‌های مختلف آسیب دیده. تاجایی‌که من می‌دانم؛ در زمان قاجار قسمت‌هایی به این بنا اضافه و در دوران پهلوی همین قسمت‌ها ویران شد. در اوایل دهه‌ی شصت، اقداماتی مبنی بر تخریب پارک روبه‌روی ارگ علیشاه صورت گرفت. اما این پایان کار نبود و خیلی زود در همان سال‌ها مسجدی کنار ارگ ساختند. اما در سال‌های بعدی باز هم این مسجد خراب شد و مسجد بزرگ‌تری جای آن را گرفت. معماری این مسجد متأسفانه هیچ‌گونه همخوانی با فضای اطرافش ندارد و از طرفی ضوابط و قوانین میراث فرهنگی مبنی بر حریم منظری را هم زیر سؤال می‌برد.»

این ساخت‌وسازها اما تمامی نداشت. ندایی به گذشته برمی‌گردد: «بعد از ساخت مسجد، دیوارهایی اطراف ارگ کشیده شد که آن را اسیر حصاری کرد و بازدید برای گردشگران دشوار شد. از طرف دیگر، کتابخانه و تالارهایی نیز اطراف آن ساخته شد. بناهایی که به‌تدریج برای ارگ مشکلات جدی به‌وجود آوردند، اما بدتر از همه‌ی آنها این اقدامات جدید است، گودبرداری در کنار ارگ که همین ده روز پیش به بهانه‌ی ساخت پارکینگ آغاز شد.»

ندایی می‌گوید که همبستگی و سرمایه‌ی اجتماعی، که بین شهرهای تاریخی ایجاد می‌شود، اکنون در حال از هم گسیختن است. تنها دو بنای تاریخی در تبریز به جای مانده که از زلزله جان سالم به‌در برده‌اند. حالا اگر این دو بنا هم در معرض تخریب باشند، مردم از حمایت‌های نهادهای دولتی احساس ناامیدی می‌کنند و این ضربه‌ی مهمی به منافع ملی می‌زند.

بر اساس مشاهدات این شهروند تبریزی، هنوز به قطعیت نمی‌توان اعلام کرد که ساخت پارکینگ متوقف شده و نگرانی‌ها همچنان پابرجاست.

معاون ‌میراث فرهنگی: ساخت پارکینگ کاملاً منتفی است

به‌رغم این شنیده‌ها، محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی آخرین وضعیت ارگ علیشاه را اینگونه گزارش می‌کند: «در حال حاضر ساخت پارکینگ کاملاً منتفی است و آخر هفته یک گروه متخصص ژئوفیزیک به محل ارگ می‌رود و آن را بررسی می‌کند و فردا در شورای عالی شهرسازی و معماری نیز گزارشی در این زمینه ارائه می‌شود. از نظر باستان‌شناسی، منظری و بارگذاری همه‌ی جوانب را بررسی می‌کنیم تا نتیجه‌ی علمی و منطقی بگیریم و آن را مصوب کنیم.»

این در حالی است که شهروندان تبریزی همچنان از بروز اقدامات ساخت‌وساز در کنار مجموعه‌ی ارگ خبر می‌دهند و کارشناسان می‌گویند که اگر حفاری‌های حریم ارگ ادامه پیدا کند و تا آغاز بارندگی‌ها پر نشود، احتمال نفوذ آب و وارد آمدن آسیب‌های جدی به پی این بنای سنگین وجود دارد که احتمالاً منجر به تخریب آن خواهد شد.