مجله آفتاب

دهمین دوره‌ی جشنواره‌ی «چهارراه فرهنگ» ورشو از دوم تا ششم شهریورماه در پایتخت لهستان و با حضور گروه‌های مختلف موسیقی ملل از کشورهای مختلف جهان از جمله گروه رستاک از ایران برگزار شد.

جشنواره‌ی «چهارراه فرهنگ» ورشو، که کار خود را از ۲۰۰۵ آغاز کرده، محل عرضه‌ای برای فرهنگ‌ها و موسیقی ملل مختلف جهان است و در این عرصه یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های این نوع فستیوال‌ها در اروپای شرقی به حساب می‌آید. این جشنواره در طول ۹ سالی که از حیاتش می‌گذرد توانسته جای خود را در فضای چندفرهنگی شهر ورشو باز کند و با کسب شخصیت و اعتبار، مخاطبان خاص خود را بیابد. در طول این مدت حدود ۱۸۰ موسیقی‌دان و گروه موسیقی از بیش از شصت کشور جهان با اجرای آثار خود در این جشنواره حضور داشتند.

هدف اصلی این جشنواره به گفته‌ی برگزارکنندگان آن آشنایی شهروندان و بازدیدکنندگان شهر ورشو با تنوع فرهنگی جهان امروز است. آنها سعی دارند با حساسیت و احترام به تنوع فرهنگ‌ها و هنرهای بومی پذیرای آنها باشند. در کنار اجراهای متنوع این جشنواره فعالیت‌هایی جانبی همچون کارگاه‌های آموزشی، نمایش فیلم‌های مستند، نمایشگاه، و برنامه‌هایی ویژه‌ی کودکان نیز وجود دارد. همچنین پروژه‌ی «صدای لهستان» نیز، که مجموعه‌ای از اجراهای موسیقی فولک کشور لهستان است، از ۲۰۱۳ به برنامه‌های این جشنواره افزوده شده.

 شرکت‌کنندگان امسال

مهم‌ترین مهمان جشنواره‌ی امسال هیو ماسکلا، نوازنده‌ی چیره‌دست ترومپت، و فلوگل هورن هفتادوپنج‌ساله‌ی اهل افریقای جنوبی بود. او علاوه بر اینکه در افریقا هنرمندی بسیار شناخته‌شده است از چهره‌های بین‌المللی موسیقی جَز افریقا نیز هست. او که تاکنون بیش از چهل آلبوم منتشر کرده، سابقه‌ی همکاری با هنرمندانی چون استیو واندر، هربی هنکاک، مارکوس میلر، وین شورتر، پل سایمون، و حتی گروه یوتو را در کارنامه دارد. همچنین باید به همکاری او با گروه موسیقی همسر سابقش، میریام ماکبا به نام ماما اَفریکا اشاره کرد که یکی از اولین گروه‌هایی بود که در دهه‌ی شصت میلادی موسیقی آفریقا را به گوش جهانیان رساند. او در ۱۹۶۰ با روی کار آمدن دولت آپارتاید مجبور به جلای وطن شد و با کمک کسانی چون یهودی منوهین و دیزی گیلسپی به ایالات متحده رفت و به ادامه‌ی فعالیت‌های موسیقایی‌اش پرداخت. از کارهای ماندگار او می‌توان به حضور او و گروهش در کنسرت معروف «مونتری پاپ» در ۱۹۶۷ در کالیفرنیا و آهنگ «او را به خانه بازگردانید» برای رهایی نلسون ماندلا، که به ترانه‌ی کمپین آزادی ماندلا تبدیل شد، اشاره کرد. در این جشنواره نومفوسی، خواننده‌ی جوان اهل افریقای جنوبی سبک افروسول، هم او را همراهی کرد.

دیگر چهره‌ی شاخص حاضر در این فستیوال محمود احمد معروف به سلطان سول حبشی از کشور اتیوپی بود. او که در کنار مولاتو آزتاتکه از مهم‌ترین چهره‌های موسیقی جز اتیوپیایی در دهه‌ی شصت و هفتاد میلادی است، در دهه‌ی شصت میلادی به گروه موسیقی گارد سلطنتی هایلا سلاسی، پادشاه اتیوپی، پیوست اما در همان دوران شبانگاهان در کلوب‌های آدیس‌آبابا به همراه دیگران موسیقی‌ای را می‌آزمود که تلفیقی از موسیقی سول، جز، و فانک امریکایی با ریتم‌ها و ملودی‌های موسیقی فولک اتیوپی بود که بعدتر موسیقی‌شناسان نام‌هایی چون «گروو اتیوپیایی»، «اتیوجَز»، «آدیس‌آبابا سوئینگ» و «سول حبشی» بر آن نهادند. او در دهه‌ی هفتاد در کنار خواننده‌های دیگری چون آلمایهو اشته و گتاچو کاسه به ستاره‌ی این سبک تبدیل شد. در ‌دهه‌ی هشتاد میلادی به‌دلیل شرایط کشورش، همچون بسیاری از هم‌وطنانش، مجبور به مهاجرت به امریکا شد، هرچند آنجا فعالیت موسیقی را ادامه داد اما تنها در درون اجتماع اتیوپیایی‌ها شهرت داشت تا اینکه در ۱۹۸۶ یک شرکت نشر موسیقی بلژیکی آلبومی از منتخب آثار او منتشر کرد. در ۱۹۹۸ یک شرکت فرانسوی به نام بودا موزیک این سبک ناب موسیقی در اتیوپی را کشف کرد و شروع به نشر آثار هنرمندان مختلف موسیقی اتیوپی در دهه‌ی شصت و هفتاد میلادی کرد که شمار این آلبوم‌های منتشر‌شده‌ی موسوم به سری اتیوپیک تا امروز به ۲۹ عدد رسیده. در ۲۰۰۵ جیم جارموش برای موسیقی متن فیلم «گل‌های پژمرده» از منتخب آثار مولاتو آزتاتکه از همین مجموعه استفاده کرد و باعث شهرت بیشتر اتیوجَز شد. در ۲۰۰۷ محمود احمد همراه یک گروه جَز امریکایی  به اجرای زنده‌ی آثار قدیمی خود پرداخت و در همان سال برنده‌ی جایزه‌ی موسیقی ملل از بی‌بی‌سی شد.

سایر شرکت‌کنندگان در این جشنواره عبارت بودند از:

ــ کلود تتا، نوازنده‌ی گیتار و خواننده‌ی اهل ماداگاسکار، به‌همراه هم‌وطن خواننده‌اش کی‌را. تتا سبک خاص خود را در نوازندگی گیتار آکوستیک دارد که تلفیقی از رگه و بلوز و ریتم‌ها و ملودی‌های افریقایی است.

ــ گروه سُوم از کره‌ی جنوبی متشکل از دو نوازنده‌ی زن که در ۲۰۰۷ تأسیس شده. موسیقی آنها برداشتی معاصر و مدرن از موسیقی سنتی کره‌ی جنوبی است. جیها پارک، نوازنده‌ی سازهای پیری (نوعی ساز بادی جفت‌قمیش شبیه ابوآ ساخته شده از بامبو) و یانگوم (نوعی ساز شبیه سنتور) و ساز خارق‌العاده‌ی سانگ‌وانگ (نوعی ارگ لوله‌ای که با دمیدن در آن صدا می‌دهد)؛ و جونگ‌مین سئو، نوازنده‌ی گایاگوم (نوعی ساز با ۲۵ سیم شبیه قانون).

ــ زه لوییس، خواننده‌ی اهل جمهوری کیپ‌ورد (جزایری موسوم به دماغه‌ی سبز در اقیانوس اطلس شمالی در سواحل غربی افریقا) که به زبان پرتغالی ترانه می‌خواند. او با آنکه شصت سال دارد و در کشور خود هنرمندی شناخته‌شده است فقط چند سالی است که خارج از مرزهای کشورش مطرح شده.

ــ گروه برزیلی بارباتوکیس به سرپرستی فرناندو باربا که اعضای پرتعداد آن از بدن خود همچون ساز استفاده می‌کنند. باربا در طول سالیان زیاد تقریباً روی تمام صداهایی که امکان تولید آنها با بدن انسان وجود دارد پژوهش کرده. او همیشه در کنار اجراهای خود کارگاه‌هایی آموزشی نیز دارد. در این جشنواره نیز کارگاه‌های بدن به‌مثابه‌ ساز کوبه‌ای، آوا به‌مثابه ساز کوبه‌ای، و ریتم‌های برزیلی را برگزار کردند.

ــ گروه ایتالیایی ماسکاری‌میری با موسیقی پرتحرک و پرجنب‌و‌جوش خود که ترکیبی از موسیقی سنتی منطقه‌ی آپولیا در جنوب ایتالیا با موسیقی پانک‌داب است.

 نماینده‌ی ایران

اما گروه موسیقی رستاک از ایران با اجرای خود در شب پایانی جشنواره توجه‌ بسیاری به‌خود جلب کرد. این گروه پرجمعیت موسیقی فولک معاصر با اجرای پرشور خود و با تأکید بر جنبه‌های نمایشی و تمرکز روی سازهای کوبه‌ای و ریتم‌های مهیج ترانه‌های محلی ایران، به‌خصوص موسیقی غرب ایران، تماشاچیان را به شوق آوردند. آنها ترانه‌هایی کردی، لری، بوشهری، بلوچی، و شیرازی را، که برای ارکستر چهارده‌نفره‌شان تنظیم شده بود، با کلکسیونی از سازهای سنتی و محلی ایرانی همچون تار، عود، کمانچه، قانون، و انواع سازهای بادی و کوبه‌ای اجرا کردند.

هنرنمایی پرشورِ یاسر نوازنده‌‌گرجی انواع سازهای بادی ایرانی، هم‌چون نی، سرنا، نی‌لبک، قشمه، دوزله، نی‌انبان، فلوت، و بالابان هم توجه بسیاری را به خود جلب کرد.