مجله آفتاب

چشم‌های پر از اشک و نگاه مظلومش هنوز به دنبال ساندویچ خوشمز‌ه‌ای است که به خاطرش همه‌ی دقایق کشدار زنگ ریاضی را با صبوری تحمل کرده بود. داشت با انگشت‌های کوچکش، که از ضعف گرسنگی یخ زده بودند، کیسه‌ی خش‌خشی ساندویچ را باز می‌کرد که ناگهان دست محکمی بر سینه‌اش کوفته شد؛ هلش داد کنج دیوار و بی‌رحمانه ساندویچ را از میان دو دستش قاپید. هاج‌وواج مانده بود؛ جرأت اعتراض نداشت. انگار لبانش به هم دوخته شده بودند. قلب کوچکش تندتند می‌زد. به قد بلند و هیکل قوی همکلاسی‌اش نگاهی انداخت. می‌دانست قدرت ندارد که با او مقابله کند.
هر روز نمونه‌ی این اتفاق بارها و بارها در مدارس دنیا تکرار می‌شود؛ اتفاقی که یک یا چند زورگو و قربانی درگیر آن می‌شوند. زورگو کودکی بزرگ‌تر یا قوی‌تر است که با استفاده از برتری‌های جسمی یا ابزاری از ناتوانی کودک ضعیف‌تر سوءاستفاده می‌کند. قربانی کودکی است که توانایی روحی یا جسمی لازم برای دفاع از حقوق خود ندارد. در این میان قدرت حرف اول را می‌زند.
زورگویی چیست؟
زورگویی اقدام عمدی، منفی و خشونت‌باری است که بارها و بارها در طول زمان تکرار می‌شود و همیشه در روابطی اتفاق می‌افتد که ناهمترازی قدرت وجود دارد. این پدیده مسأله‌ای اجتماعی است که نه‌تنها قربانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بلکه خانواده، دوستان و اطرافیان را نیز متأثر می‌کند. اگر این مشکل رفع نشود ممکن است کل فرهنگ مدرسه و بعداً جامعه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
زورگویی ممکن است جسمی، کلامی یا روانی باشد. زورگویی‌های فیزیکی شامل اقداماتی از قبیل زدن، لگد زدن، تف کردن و هل دادن است. زورگویی کلامی ممکن است از طریق مسخره کردن، متلک گفتن، آزارهای بدخواهانه، تحقیر کلامی و تهدید صورت پذیرد. یکی از آسیب‌زننده‌ترین انواع زورگویی نوع روانی آن است که همراه با شایعه‌پراکنی، مخدوش کردن روابط اجتماعی، منزوی کردن افراد، اخاذی یا تهدید و ارعاب همراه است.
زورگویی سایبری در مقابل زورگویی سنتی
زورگویی سایبری به زورگویی الکترونیکی از طریق ایمیل، پیغام کوتاه، تلفن همراه، صفحات اینترنتی، وبلاگ‌ها، تالارهای گفت‌وگو، شبکه‌های اجتماعی یا دیگر ابزار ارتباط الکترونیکی اطلاق می‌شود. حدود سی درصد از نوجوانان پسر و نیمی از دختران پانزده تا هفده‌ساله ادعا می‌کنند که تاکنون قربانی شایعه‌ی اینترنتی، پیغام‌های تهدیدآمیز یا دیگر صورت‌های زورگویی اینترنتی شده‌اند.
برخلاف زورگویی سنتی:
• زورگویی سایبری چهره‌به‌چهره صورت نمی‌گیرد و چون از طریق ابزار الکترونیکی اتفاق می‌افتد غالباً قربانی نمی‌تواند آزاردهنده‌ی خود را شناسایی کند.
• در دسترس بودن لوازم الکترونیکی و اینترنت به نوجوانان امکان می‌دهد که همیشه و همه‌جا، در خانه و مدرسه، روز یا شب امکان زورگویی سایبری داشته باشند.
• معمولاً قربانیان زورگویی سایبری از ترس آنکه والدینشان دستگاه‌های الکترونیکی‌شان را ضبط کنند از گزارش آزار سایبری خودداری می‌کنند.
• ممکن است رهگذران در دنیای سایبری با مطالب آزاردهنده و ناخوشایند مواجه شوند اما چون شاهد چهره‌به‌چهره‌ی مسأله نیستند نمی‌دانند چگونه با این مسئله برخورد کنند و از مداخله خودداری می‌کنند.
قربانیان افسرده می‌شوند
آمار نشان می‌دهد که بین پانزده تا ۲۵ درصد دانش‌آموزان امریکایی به‌طور متناوب مورد زورگویی واقع می‌شوند. این آمار در مورد زورگویی سایبری به چهل تا پنجاه درصد می‌رسد. بچه‌ها و نوجوانانی که قربانی زورگویی هستند بیشتر به بیماری افسردگی دچار می‌شوند؛ آنها بیشتر حس تنهایی و ناخوشی دارند و غالباً اعتمادبه‌نفس پایینی دارند. خودکشی در میان قربانیانی که آسیب‌های روانی جدی دیده‌اند بسیار شایع است.
تنشی که به‌واسطه‌ی قربانی شدن به مغز وارد می‌شود ممکن است ساختار طبیعی مغز را تحت‌تأثیر قرار بدهد و خلاقیت و سلامت ذهنی کودک را مختل کند.
چرا شناسایی بچه‌های زورگو برای مربیان و معلم‌ها مشکل است؟
خیلی اوقات مسؤولان آموزشی متوجه زورگویی در مدارس نمی‌شوند چون این موضوع بیشتر در محیط‌های دور از نظارت بزرگسالان اتفاق می‌افتد، زورگویی ممکن است بسیار ظریف اتفاق بیفتد و تشخیص آن مشکل است. بسیاری از کودکان از ترس انتقام و تنبیه از گزارش دادن زورگویی اجتناب می‌کنند.
زورگوها و قربانی‌ها را بشناسیم
زورگوها را می‌توان به‌آسانی از روی شخصیت آنها شناسایی کرد. بر اساس تحقیقات بارزترین خصوصیات زورگویان شامل این موارد است:
• از خشونت لذت می‌برند و از نتیجه‌ی رفتارهای خشونت‌آمیزشان خوشحال می‌شوند
• هیچ احساس همدردی یا دلسوزی با قربانیان خود ندارند
• سلطه‌گر هستند و دوست دارند همیشه رئیس باشند
• الگوها و قهرمانان آنها آدم‌های خشن هستند
• نقطه نظرها و توقعات غیر منطقی و غیر واقعی از دنیا دارند
اما در مقابل زورگوها دو نوع قربانی وجود دارد: قربانی مطیع و قربانی کنش‌گرا. قربانی‌های مطیع معمولاً از خودشان دفاع نمی‌کنند و با این خصوصیات شناخته می‌شوند:
• در مدرسه گوشه‌گیر هستند
• مهارت‌های اجتماعی لازم را ندارند
• از نظر جسمی ضعیف هستند
• در مقابل زورگوها گریه می‌کنند یا به‌آسانی تسلیم می‌شوند
• در زندگی گذشته‌ی خود دچار ضربه‌های روحی یا جسمی تأثیرگذار شده‌اند
• اختلال یادگیری دارند
• قربانیان کنش‌گرا معمولاً سربه‌سر زورگوها می‌گذارند یا آنها را برانگیخته می‌کنند، اما مهارت‌های جسمی یا اجتماعی لازم برای دفاع از خودشان را ندارند. قربانیان کنش‌گرا با خصوصیات زیر شناسایی می‌شوند:
• احساساتشان به‌آسانی تحریک می‌شود.
• رفتارهایی بروز می‌دهند که باعث ادامه‌ی درگیری می‌شود.
• ممکن است به اختلال کم‌توجهی‌ـ‌بیش‌فعالی دچار باشند.
بچه‌هایی که قربانی زورگویی می‌شوند:
• یا لباسشان پاره است یا تکه‌ای از آن را گم کرده‌اند، این موضوع راجع‌به کتاب‌های درسی یا دفتر مشقشان هم صادق است.
• دوستان کمی دارند و وقت زیادی با دوستانشان صرف نمی‌کنند.
• به نظر می‌رسد از مدرسه می‌ترسند یا از رفت‌وآمد به مدرسه با سرویس یا پیاده هراس دارند.
• ناگهان از درس و مشق زده و دچار افت تحصیلی می‌شوند.
• مدام از سردرد یا دل‌درد یا دردهای دیگر جسمی شکایت می‌کنند.
آمار زورگویی در ایالات متحده:
• فقط در کشور امریکا هر سال بیش از سه میلیون و دویست دانش‌آموز قربانی زورگویی می‌شوند.
• سالانه ۱۶۰ هزار دانش‌آموز امریکایی به‌علت زورگویی از مدرسه فراری می‌شوند.
• نود درصد دانش‌آموزان کلاس چهارم تا هشتم حداقل یک بار مورد زورگویی واقع شده‌اند.
• ۱۰ درصد از دانش‌آموزان امریکایی به‌علت آسیب‌های زورگویی ترک تحصیل می‌کنند.
• حس همدردی در پسران با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل اختلال زورگویی در نوجوانان پسر بیشتر است.
• زورگویی جسمی در دوران ابتدایی کم‌کم افزایش می‌یابد، در سال‌های راهنمایی به اوج خود می‌رسد ولی در دبیرستان به حداقل می‌رسد. این در حالی است که زورگویی کلامی در تمام طول این سال‌ها ثابت می‌ماند.
اینجا زورگویی ممنوع است!
برخورد صحیح و هوشمندانه‌ی آموزگاران و مربیان در محیط‌های آموزشی نقش بسیار مهمی در جلوگیری از زورگویی دارد. اطلاع داشتن از راه‌های برخورد با زورگویی و در شرایط ایده‌آل برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند در شناسایی و متوقف کردن برخوردهای خشونت‌آمیز مؤثر باشد. راهکارهای عمومی و مؤثری وجود دارند که اجرای آنها به کنترل زورگویی در محیط‌های آموزشی کمک می‌کند. اگر در چنین محیط‌هایی کار می‌کنید این چند نکته را به خاطر بسپارید:
• درباره‌ی زورگویی بخوانید، بنویسید و اطلاع‌رسانی کنید.
• با دانش‌آموزانتان با محبت و احترام برخورد کنید و به کارهای آنها علاقه نشان بدهید.
• اقتدار خود را در جایگاه مسؤول مدرسه یا کلاس به بچه‌ها نشان بدهید و به آنها بفهمانید که مدرسه فضای خوشایند و امنی است که در آن اتفاقات مثبت روی می‌دهد.
• به محض مشاهده‌ی زورگویی با آن قاطعانه برخورد کنید.
• به دانش‌آموزان یا والدینی که گزارش زورگویی می‌دهند توجه کنید. توجه به‌موقع به موارد زورگویی از ادامه‌دار شدن آن جلوگیری می‌کند.
• به تمام والدینی که کودکانشان در موضوع زورگویی، چه قربانی و چه قلدر، دخیل بودند اطلاع‌رسانی کنید؛ اگر نوع سایبری زورگویی مطرح بود مدارک آن، شامل کپی پیغام فرستاده‌شده، یا مزاحمت از طریق پیغام کوتاه را به والدین تحویل بدهید تا در صورت تمایل در خانه موضوع را پیگیری کنند.
• در صورت لزوم دانش‌آموزان قلدر را به مشاور ارجاع دهید تا ریشه‌های روحی‌روانی رفتار آنها بررسی شود.
• برای دانش‌آموزان جلسات منظم گفت‌وگو ترتیب بدهید و با ایجاد فضای امن به آنها فرصت مطرح کردن مشکلاتشان را بدهید.
• برای ارتقاء آگاهی والدین و دانش‌آموزان درباره‌ی موضوع زورگویی دفترچه‌های آموزشی تهیه کنید و از آنها بخواهید مطالب را به‌دقت مطالعه کنند و در صورت مشاهده‌ی علائم هشداردهنده مراتب را به مسؤولان مدرسه خبر دهند.
• اگر مورد مخاطره‌آمیزی از زورگویی، چه به روش سنتی چه سایبری، را مشاهده کردید بدون تردید به پلیس گزارش بدهید. تهدید به آزار جسمی یا جنسی، انتشار عکس‌های دست‌کاری‌شده و منافی عفت و نیز تحت تعقیب و آزار روحی قرار گرفتن از جمله مواردی است که بدون شک باید گزارش داده و پیگیری شوند.
منبع: اتحادیه‌ی معلمان امریکا
www.aft.org/
https://www.dosomething.org/