مجله آفتاب

یکی‌دو ماهی است که آوازخوان‌های گاه و بیگاه پل خواجو به آب‌های کدر زاینده‌رود خیره می‌شوند. چَه‌چَه می‌زنند و صدا را آزاد می‌کنند. پیرترها که دودشان از کنده بلند می‌شود، حجم صداشان گرچه گاهی فالش می‌شود، اما در هوا چرخی می‌زند و اندک‌لرزه‌ای بر تن آثار تاریخی می‌نشاند. آنها برخلاف گروه دیگری از شهروندان یا جوانان اصفهانی، که علاقه‌ای به قدم زدن در مسیر زاینده‌رود ندارند، پاتوق‌شان را زنده‌تر از سال‌های قبل می‌بینند. گروهی دیگر اما گشت‌زنی‌هایشان از فروشگاه‌های عرضه‌کننده‌ی محصولات «برند» در بخش شمالی زاینده‌رود آغاز می‌شود و شاید در این مسیر توقفی نیز در کافه‌های محله‌ی جلفا داشته باشند. آنها برای اینکه یک گردشگر تهرانی را برای این عدم علاقه‌ی خود توجیه کنند، می‌گویند «گشت‌زنی‌های ما در زاینده‌رود مثل این است که شما به میدان آزادی بروید و قدم بزنید و عکس بگیرید.»

مهم این است که زاینده‌رود برای این گروه هم اهمیت دارد. این گروه هم مثل کاسب‌های بخش‌های شمالی و جنوبی خیابان چهارباغ، سنتی‌فروش‌های میدان نقش جهان، راننده‌تاکسی‌های خوش‌ذوق این شهر و حتی دیگر جوانانی که صدای خود را در حاشیه‌ی این رودخانه رها می‌کنند، نسبت به زاینده‌رود حساس هستند. حالا اصفهانی‌ها بعد از سه سال این رود را پُرآب می‌بینند. مرغان دریایی مردمانی را که در قایق‌های زهواردر‌رفته تندوتند پا می‌زنند، دور می‌زنند و جمعیت روی پل‌های خواجو و سی‌وسه‌پل بیش از پیش شده. بساط عکس‌های کمتر از ۶ دقیقه دوباره برپا شده. در ظاهر همه‌چیز مانند قبل است، اما اصفهان هنوز به زاینده‌رود چند سال پیش خود نرسیده است. زاینده‌رود تا پیش از این در مسیر شهر اصفهان رودی روان بود که از کوه‌های زاگرس مرکزی به‌ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گرفت و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رفت و در نهایت به تالاب (مانداب) گاوخونی می‌ریخت.

اما حالا شواهد در کنار اظهارات مدیر عامل آبفای اصفهان و صحبت‌های شهروندان اصفهانی نشان از آن دارد که زاینده‌رود رودی روان نیست. به این معنا که حجم اندکی آب از ارتفاعات زاگرس به سمت این شهر می‌آید و همین حجم اندک که ظاهر اصلی زاینده‌رود در شهر اصفهان است، در شهر می‌ماند و در خروجی شهر، بلوک‌های سیمانی بزرگ، مانع بیرون رفتن آب از این شهر می‌شوند. به عبارت دیگر، زاینده‌رود در این یکی‌دو ماهی که به اصفهان جلوه‌ای دیگر داده، در حد یک استخر بزرگ است و نه رودی پرآب و روان.

اثبات این ادعا البته آنقدرها سخت نیست. چراکه زاینده‌رود این روزهای اصفهان آب ساکن، کثیف و کدری دارد و به گفته‌ی متخصصانِ محلی خشک بودن تالاب گاوخونی به‌عنوان مدخل زاینده‌رود گواهی دیگر بر این ادعاست. تا آنجا که شهروندان اصفهانی نیز این شگرد در پرآب کردن زاینده‌رود را هم متوجه شدند.

با این حال مدیر کل محیط زیست استان اصفهان ساکن بودن آب در اصفهان را تأیید می‌کند، اما دلیل را مسائل دیگری از جمله حفظ سازه‌های تاریخی، برداشت آب از سوی کشاورزان و برگردان و رسوب‌گذاری آب در مسیر ورود به شهر می‌داند. او می‌گوید: «ممکن است در قسمتی از شهر مانند سی‌و‌سه‌پل به دلیل زیبایی شهر جریان آب را کم کرده باشند و نکته دیگری که مطرح است حفظ سازه‌های تاریخی است تا آنها هم توان مقاومت داشته باشند. اما از وزارت نیرو تقاضا دارم که این رودخانه به صورت پایدار در جریان باشد.»

اما مردم روایت دیگری دارند. نظافت‌چی و باغبان پارک‌های اطراف زاینده‌رود‌ می‌گوید، کدر بودن آب دلیل مهمی برای روان نبودن زاینده‌رود است. «قبلاً زاینده‌رود نیلی‌رنگ بود، آب جریان داشت و حرکت می‌کرد. حتی اگر چیزی در آب می‌افتاد که خیلی برای مردم مهم بود، می‌توانستیم آنرا در اطراف پل خواجو پیدا کنیم، اما دیروز کوله‌پشتی یکی از مسافران افتاد و من با جاروی یکی از همکاران توانستنم درش بیاورم.»

محمد، مدیر بخش قایق‌سواری پل سی‌وسه‌پُل روایت جالب‌تری دارد. ساکن بودن آب در زاینده‌رود کمک زیادی به کار آنها کرده و می‌گوید: «قبل از این اصلاً نمی‌توانستیم در کنار سی‌و‌سه پل قایق‌سواری داشته باشیم، چرا که جریان آب باعث می‌شد قایق‌ها به سمت پل بروند و این مسئله هم خطر‌آفرین بود و هم باعث می‌شد سازمان میراث فرهنگی و شهرداری سخت‌تر به ما مجوز بدهند.»

حالا اصفهان مانده و زاینده‌رودی که مانند قبل نیست. رودی که در روح و روان اصفهانی‌ها چون آب حیات است و هنوز شیرینی پرآبی آن بر کام آنها ننشسته است.