/

آبی تلخ‌ترین رنگ است

سازوکار سوگواری در فیلم «سه رنگ: آبی» ساخته‌ی کریستوف کیشلوفسکی

 

اگر‭ ‬سوگ‭ ‬را‭ ‬واکنشی‭ ‬عصبی‭-‬عاطفی‭ ‬برخاسته‭ ‬از‭ ‬اندوه‭ ‬فقدان‭ ‬جبران‌ناپذیر‭ ‬موجودی‭ ‬عزیز‭ (‬انسان،‭ ‬حیوان،‭ ‬شیء‭ ‬و‭ …) ‬تعریف‭ ‬کنیم،‭ ‬خواهیم‭ ‬دید‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬کهن‌ترین‭ ‬و‭ ‬اصلی‌ترین‭ ‬عناصر‭ ‬تاریخ‭ ‬درام‭ ‬رسیده‌ایم‭. ‬سوگ‭ ‬و‭ ‬سوگواری‭ ‬چه‭ ‬در‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬نوشتاری‭ ‬و‭ ‬چه‭ ‬در‭ ‬اجرای‭ ‬درام‭ ‬از‭ ‬بدو‭ ‬تاریخ‭ ‬بشر‭ ‬به‌صورت‭ ‬تمی‭ ‬مهم‭ ‬مورد‭ ‬توجه‭ ‬بوده‭ ‬است‭. ‬در‭ ‬آیین‌های‭ ‬کهن‭ ‬مصر،‭ ‬ایران،‭ ‬روم‭ ‬و‭ ‬خاور‭ ‬دور،‭ ‬عزاداری‭ ‬و‭ ‬سوگواری‭ ‬همواره‭ ‬حیثیتی‭ ‬دراماتیک‭ ‬داشته‌اند‭. ‬از‭ ‬‮«‬مصائب‭ ‬آبیدوس‮»‬‭ ‬مصر‭ ‬باستان‭ ‬گرفته‭ ‬تا‭ ‬‮«‬سیاووشان‮»‬‭ ‬ایران‭ ‬باستان،‭ ‬تمامی‭ ‬آیین‌های‭ ‬سوگواری‭ ‬به‭ ‬ابزاری‭ ‬نمایشی‭ ‬و‭ ‬روایی‭ ‬مجهز‭ ‬بوده‌اند‭. ‬حتی‭ ‬هنوز‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬آیین‭ ‬تشییع‭ ‬و‭ ‬تدفین‭ ‬در‭ ‬سراسر‭ ‬دنیا‭ ‬عناصر‭ ‬دراماتیک‭ ‬بسیاری‭ ‬دخیل‭ ‬هستند‭: ‬طراحی‭ ‬لباس‭ ‬و‭ ‬صحنه،‭ ‬هم‌سرایی،‭ ‬موسیقی،‭ ‬زبان‭ ‬‌گرفتن‭ ‬و‭ ‬مونولوگ‌های‭ ‬مویه‌وار،‭ ‬اکت‌های‭ ‬مختلف‭ (‬کل‭ ‬کشیدن،‭ ‬بر‭ ‬سر‭ ‬و‭ ‬سینه‭ ‬زدن،‭ ‬نماز‭ ‬میت‭ ‬و‭ ‬مانند‭ ‬اینها‭)‬،‭ ‬میزانسن‭ ‬سوگواران‭ ‬حین‭ ‬مراسم‭ ‬و‭ ‬غیره‭ ‬نمود‭ ‬و‭ ‬واکنش‭ ‬بیرونی‭ ‬و‭ ‬عینی‭ ‬احساس‭ ‬سوگ‭ ‬هستند‭. ‬شاید‭ ‬انرژی‭ ‬دراماتیک‭ ‬نهفته‭ ‬در‭ ‬همین‭ ‬معادله‌ی‭ ‬عینی‭-‬ذهنی‭ ‬و‭ ‬بیرونی‭-‬درونی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬سلطنت‭ ‬تراژدی‭ ‬را‭ ‬تا‭ ‬قرن‌ها‭ ‬به‌صورت‭ ‬عمیق‌ترین‭ ‬و‭ ‬اصیل‌ترین‭ ‬گونه‌ی‭ ‬هنرهای‭ ‬نمایشی‭ ‬رقم‭ ‬می‌زند‭. ‬این‭ ‬روند‭ ‬با‭ ‬تغییر‭ ‬مناسبات‭ ‬تمدن‭ ‬بشر‭ ‬ادامه‭ ‬می‌یابد‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬داستان‌های‭ ‬حماسی‭ ‬و‭ ‬شهسواری‭ ‬به‭ ‬رمان‭ ‬و‭ ‬درام‭ ‬نوین‭ ‬و‭ ‬سرانجام‭ ‬به‭ ‬فیلمنامه‌ها‭ ‬می‌رسد‭. ‬در‭ ‬این‭ ‬سیر،‭ ‬منطق‭ ‬سوگ‭ ‬و‭ ‬علت‭ ‬سوگواری‭ ‬از‭ ‬ساحت‭ ‬اسطوره‌ای‭ ‬و‭ ‬افسانه‌ای‭ ‬به‌سمت‭ ‬واقع‌گرایی‭ ‬سوق‭ ‬می‌یابد‭. ‬دیگر‭ ‬نه‭ ‬آن‭ ‬فرد‭ ‬یا‭ ‬موجود‭ ‬ازدست‌رفته‭ ‬حیثیتی‭ ‬معادل‭ ‬‮«‬جام‭ ‬مقدس‮»‬‭ ‬مسیحیان‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬نه‭ ‬سوگواری‭ ‬برای‭ ‬او‭ ‬آیینی‭ ‬نمادین‭ ‬و‭ ‬غریب‭ ‬است‭. ‬آدم‌های‭ ‬عادی‭ ‬اطرافیان‭ ‬و‭ ‬موجودات‭ ‬موردعلاقه‌ی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬ازدست‭ ‬می‌دهند‭ ‬و‭ ‬بابتش‭ ‬سوگواری‭ ‬می‌کنند‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬یعنی‭ ‬درام‭. ‬در‭ ‬این‭ ‬عرصه،‭ ‬سال‌هاست‭ ‬که‭ ‬فیلم‭ ‬‮«‬سه‭ ‬رنگ‭: ‬آبی‮»‬‭ ‬کریستف‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬در‭ ‬صدر‭ ‬فهرست‭ ‬برترین‭ ‬آثاری‭ ‬قرار‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬درباره‌ی‭ ‬سوگ‭ ‬و‭ ‬سوگواری‭ ‬ساخته‭ ‬شده‌اند‭. ‬همین‭ ‬قضیه‭ ‬شاید‭ ‬کالبدشکافی‭ ‬این‭ ‬سوگ‭ ‬مدرن‭ ‬را‭ ‬لازم‭ ‬و‭ ‬جذاب‭ ‬جلوه‭ ‬دهد‭.‬

در‭ ‬‮«‬آبی‮»‬،‭ ‬ژولی‭ ‬که‭ ‬زنی‭ ‬موسیقی‌دان‭ ‬و‭ ‬فرهیخته‭ ‬است‭ ‬در‭ ‬حادثه‌ی‭ ‬رانندگی‭ ‬همسر‭ ‬خود‭ (‬آهنگسازی‭ ‬برجسته‭) ‬و‭ ‬دخترش‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬دست‭ ‬می‌دهد‭. ‬ژولی‭ ‬چنان‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬واقعه‭ ‬سرخورده‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬تصمیم‭ ‬به‭ ‬خودکشی‭ ‬می‌گیرد‭. ‬اما‭ ‬اقدام‭ ‬او‭ ‬به‭ ‬خودکشی‭ ‬هرگز‭ ‬عملی‭ ‬نمی‌شود‭. ‬او‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬از‭ ‬زندگی‭ ‬دل‭ ‬بکند‭. ‬تصمیم‭ ‬می‌گیرد‭ ‬خانه‌ای‭ ‬را‭ ‬که‭ ‬سال‌ها‭ ‬در‭ ‬کنار‭ ‬خانواده‌ی‭ ‬فقیدش‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬زندگی‭ ‬کرده،‭ ‬و‭ ‬جای‌جایش‭ ‬برایش‭ ‬خاطره‌ساز‭ ‬است،‭ ‬ترک‭ ‬کند‭. ‬او‭ ‬از‭ ‬حاشیه‌ی‭ ‬شهر‭ ‬به‭ ‬قلب‭ ‬پاریس‭ ‬پرازدحام‭ ‬قدم‭ ‬می‌گذارد‭ ‬و‭ ‬بدون‭ ‬آنکه‭ ‬نیت‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬فاش‭ ‬کند،‭ ‬در‭ ‬آپارتمانی‭ ‬کوچک‭ ‬ساکن‭ ‬می‌شود‭. ‬حالا‭ ‬تنها‭ ‬پیوند‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬گذشته‌اش‭ ‬ملودی‭ ‬ناتمامی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬شوهرش‭ ‬نرسیده‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬تکمیل‭ ‬کند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬اجرا‭ ‬برساند‭. ‬دستیار‭ ‬شوهرش‭ ‬که‭ ‬دلباخته‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬بوده‭ ‬همه‌جا‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬اوست‭. ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬خلوت‭ ‬خود‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬دنیایی‭ ‬آکنده‭ ‬از‭ ‬عناصری‭ ‬به‭ ‬رنگ‭ ‬آبی‭ ‬به‭ ‬نوعی‭ ‬تحول‭ ‬درونی‭ ‬می‌رسد‭. ‬رازهایی‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬گذشته‌ی‭ ‬شوهرش‭ ‬کشف‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬درمی‌یابد‭ ‬او‭ ‬چندان‭ ‬هم‭ ‬آدم‭ ‬سربه‌راهی‭ ‬نبوده‭. ‬کشف‭ ‬و‭ ‬شهود‭ ‬درونی‭ ‬ژولی‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬مجاب‭ ‬می‌کند‭ ‬که‭ ‬شیوه‌ی‭ ‬زندگی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬تغییر‭ ‬دهد‭ ‬و‭ ‬آن‭ ‬قطعه‌ی‭ ‬ناتمام‭ ‬را‭ ‬نیز‭ ‬تمام‭ ‬کند‭. ‬

رویکرد‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬در‭ ‬پرداخت‭ ‬شخصیت‭ ‬سوگوار‭ ‬ژولی‭ ‬تقریباً‭ ‬بر‭ ‬اصول‭ ‬شش‌گانه‌ی‭ ‬رفتارشناسی‭ ‬سوگ‭ ‬در‭ ‬علم‭ ‬روانکاوی‭ ‬منطبق‭ ‬است‭. ‬در‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬نخست‭ ‬یعنی‭ ‬انکار،‭ ‬ژولی‭ ‬اساساً‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬وقوع‭ ‬چنین‭ ‬رخدادی‭ ‬را‭ ‬باور‭ ‬کند‭. ‬او‭ ‬به‌شدت‭ ‬شوکه‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬پس‭ ‬کنترل‭ ‬احساس‭ ‬خود‭ ‬برنمی‌آید‭. ‬در‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬دوم‭ ‬یعنی‭ ‬جنون‭ ‬مقطعی‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬خشم،‭ ‬ژولی‭ ‬نیز‭ ‬دست‭ ‬به‭ ‬کارهای‭ ‬نامعقول‭ ‬می‌زند‭: ‬فکر‭ ‬خودکشی‭ ‬به‭ ‬سرش‭ ‬می‌زند‭ ‬و‭ ‬عاشق‭ ‬قدیمی‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬حریم‭ ‬خود‭ ‬راه‭ ‬می‌دهد‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬او‭ ‬رابطه‭ ‬برقرار‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬بلافاصله‭ ‬ترکش‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬بعد‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬ماترک‭ ‬همسر‭ ‬ازدست‌رفته‌اش‭ ‬را‭ ‬دور‭ ‬می‌ریزد‭ ‬تا‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬خاطره‌ی‭ ‬ناگوار‭ ‬خلاص‭ ‬شود‭. ‬در‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬سوم‭ ‬یعنی‭ ‬یافتن‭ ‬مقصر‭ ‬حادثه،‭ ‬ژولی‭ ‬گام‭ ‬اول‭ ‬مکاشفه‌ی‭ ‬درونی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬برمی‌دارد‭. ‬ماده‌ی‭ ‬خام‭ ‬این‭ ‬مکاشفه‭ ‬مرور‭ ‬خاطرات‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬فکر‭ ‬کردن‭ ‬به‭ ‬چیستی‭ ‬و‭ ‬چگونگی‭ ‬وقوع‭ ‬رخدادی‭ ‬که‭ ‬این‭ ‬فقدان‭ ‬را‭ ‬سبب‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬بعد‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬انرژی‭ ‬روانی‭ ‬ژولی‭ ‬به‭ ‬پایین‌ترین‭ ‬حد‭ ‬خود‭ ‬می‌رسد‭ ‬و‭ ‬تسلیم‭ ‬افسردگی‭ (‬مرحله‌ی‭ ‬چهارم‭) ‬می‌شود‭: ‬کم‌حرفی،‭ ‬پرهیز‭ ‬از‭ ‬خندیدن،‭ ‬کاهلی‭ ‬مستمر،‭ ‬گیجی‭ ‬و‭ ‬بی‌حوصلگی‭ ‬و‭ ‬استتار‭ ‬هویت‭ ‬همگی‭ ‬نشانه‌های‭ ‬استیلای‭ ‬افسردگی‭ ‬بر‭ ‬روان‭ ‬او‭ ‬هستند‭. ‬این‭ ‬مرحله‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬عالم‭ ‬واقع‭ ‬نیز‭ ‬طولانی‌ترین‭ ‬و‭ ‬دشوارترین‭ ‬بخش‭ ‬پروسه‌ی‭ ‬سوگواری‭ ‬است،‭ ‬در‭ ‬فیلم‭ ‬نیز‭ ‬بخش‭ ‬عمده‌ی‭ ‬داستان‭ ‬را‭ ‬تشکیل‭ ‬می‌دهد‭. ‬ژولی‭ ‬همانند‭ ‬تارکان‭ ‬دنیا‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬آپارتمانش‭ ‬محبوس‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬هر‭ ‬رابطه‌ای‭ ‬دوری‭ ‬می‌جوید‭. ‬مرحله‌ی‭ ‬پنجم،‭ ‬یعنی‭ ‬هراس،‭ ‬در‭ ‬همین‭ ‬برهه‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭: ‬استمرار‭ ‬افسردگی‭ ‬و‭ ‬انزوا‭ ‬نوعی‭ ‬وسواس‭ ‬فکری‭ ‬ایجاد‭ ‬می‌کند‭: ‬این‭ ‬چه‭ ‬شیوه‌ای‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬برای‭ ‬زندگی‭ ‬انتخاب‭ ‬کرده؟‭ ‬بدون‭ ‬شوهر‭ ‬و‭ ‬دخترش‭ ‬چه‭ ‬هدفی‭ ‬از‭ ‬زنده‭ ‬بودن‭ ‬دارد؟‭ ‬بدون‭ ‬آنها‭ ‬چگونه‭ ‬باید‭ ‬زندگی‭ ‬کند؟‭ ‬چرا‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬حیات‭ ‬تن‭ ‬دردهد؟‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬ششم‭ ‬و‭ ‬آخر‭ ‬بازگشت‭ ‬به‭ ‬زندگی‭ ‬است‭. ‬ژولی‭ ‬کم‌کم‭ ‬از‭ ‬افسردگی‭ ‬و‭ ‬ملال‭ ‬مداوم‭ ‬درمی‌آید‭ ‬و‭ ‬بهانه‌هایی‭ ‬برای‭ ‬ادامه‌ی‭ ‬معنادار‭ ‬زندگی‭ ‬خود‭ ‬پیدا‭ ‬می‌کند‭. ‬

رعایت‭ ‬تطبیق‭ ‬این‭ ‬مراحل‭ ‬روانکاوانه‭ ‬در‭ ‬روساخت‭ ‬اثر‭ ‬شاید‭ ‬گواهی‭ ‬قانع‌کننده‭ ‬باشد‭ ‬بر‭ ‬رویکرد‭ ‬درون‌گرایانه‌ی‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬اثر‭. ‬در‭ ‬حقیقت‭ ‬آنچه‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬می‌کوشد‭ ‬در‭ ‬فیلم‭ ‬خود‭ ‬نشان‭ ‬دهد،‭ ‬بازتابی‭ ‬از‭ ‬مراحل‭ ‬مختلف‭ ‬روانی‭ ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬فرآیند‭ ‬سوگواری‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬البته،‭ ‬به‭ ‬فراخور‭ ‬خصلت‭ ‬بصری‭ ‬سینما،‭ ‬نمودی‭ ‬عینی‭ ‬و‭ ‬رفتاری‭ ‬می‌یابد‭. ‬ریچارد‭ ‬آرمسترانگ،‭ ‬منتقد‭ ‬فیلم،‭ ‬می‌نویسد‭: ‬‮«‬درک‭ ‬آبی‭ ‬کریستوف‭ ‬کیشلوسکی‭ ‬به‌حتم‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬قدرتمندترین‭ ‬و‭ ‬دشوارترین‭ ‬آثار‭ ‬سوگوارانه‌ی‭ ‬او‭ ‬برای‭ ‬مخاطبانش‭ ‬خواهد‭ ‬بود‭ ‬زیرا‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬نگاه‭ ‬سطحی‭ ‬بیننده‭ ‬و‭ ‬توجه‭ ‬عام‭ ‬به‭ ‬روند‭ ‬روایت‭ ‬داستان،‭ ‬درک‭ ‬عمیق‭ ‬و‭ ‬درگیری‭ ‬احساسی‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬طلب‭ ‬می‌کند‭. ‬معرفی‭ ‬عنوان‭ ‬فیلم‭ ‬با‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬عنصر‭ ‬رنگ‭ ‬وضوح‭ ‬احساسی‭ ‬بیننده‭ ‬را‭ ‬تقویت‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬همچنین‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬عناصر‭ ‬دخیل‭ ‬در‭ ‬برساخت‌های‭ ‬تصویرسازی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬کمتر‭ ‬فیلم‭ ‬مدرنی‭ ‬دیده‭ ‬می‌شود‭. ‬همین‭ ‬عنوان،‮«‬آبی‮»‬،‭ ‬توصیف‌کننده‌ی‭ ‬نوعی‭ ‬بقای‭ ‬بی‌فایده‌ی‭ ‬مسلط‭ ‬بر‭ ‬شخصیت‭ ‬و‭ ‬روند‭ ‬روایی‭ ‬داستان‭ ‬است‭. ‬اما‭ ‬اگر‭ ‬این‭ ‬رنگ‭ ‬را‭ ‬شاخص‭ ‬نمادین‭ ‬آزادی‭ ‬در‭ ‬فرهنگ‭ ‬فرانسه‭ ‬بدانیم،‭ ‬عواقب‭ ‬روانشناسی‭ ‬فقدان‭ ‬در‭ ‬شخصیت‭ ‬اصلی‭ ‬فیلم‭ ‬نوعی‭ ‬آزادی‭ ‬سرد‭ ‬و‭ ‬ویرانگر‭ ‬را‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬تنهایی،‭ ‬مالیخولیا‭ ‬و‭ ‬دردی‭ ‬تصورناپذیر‭ ‬ناشی‭ ‬می‌شود‭.‬‮»‬

اگر‭ ‬به‭ ‬همان‭ ‬منطق‭ ‬دراماتیک‭ ‬ابتدای‭ ‬این‭ ‬مقال‭ ‬برگردیم،‭ ‬می‌توان‭ ‬گفت‭ ‬که‭ ‬شخصیت‭ ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬از‭ ‬انکار‭ ‬و‭ ‬ملانکولی‭ ‬به‭ ‬نوعی‭ ‬واقعیت‌زدایی‭ ‬می‌رسد‭. ‬او‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬وضعیت‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬به‌شکلی‭ ‬که‭ ‬هست‭ ‬باور‭ ‬کند،‭ ‬بنابراین‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬وضعیتی‭ ‬فراواقع‌گرایانه‭ ‬بدل‭ ‬می‌کند‭. ‬کیشلوفسکی‭ ‬اغراق‭ ‬و‭ ‬تصادف‭ ‬عینی‭ ‬سوررئالیستی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬چیدمان‭ ‬صحنه،‭ ‬نور‭ ‬و‭ ‬رنگ‭ ‬فیلم‭ ‬بازتاب‭ ‬می‌دهد‭. ‬صحنه‌ی‭ ‬نمادین‭ ‬استخر‭ ‬و‭ ‬قرار‭ ‬گرفتن‭ ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬دنیایی‭ ‬آبی‌رنگ‭ ‬و‭ ‬سیال،‭ ‬و‭ ‬بدون‭ ‬صدا‭ ‬و‭ ‬معلق،‭ ‬در‭ ‬حقیقت‭ ‬نمودی‭ ‬از‭ ‬وضعیت‭ ‬روحی‭ ‬متافوریک‭ ‬اوست‭. ‬در‭ ‬منطق‭ ‬درام‭ ‬کلاسیک،‭ ‬تعادل‭ ‬اولیه‌ی‭ ‬حاکم‭ ‬بر‭ ‬فضا‭ ‬و‭ ‬آدم‌های‭ ‬داستان‭ ‬با‭ ‬یک‭ ‬تنش‭ ‬به‌هم‭ ‬می‌خورد‭. ‬حذف‭ ‬ناگهانی‭ ‬همسر‭ ‬و‭ ‬فرزند‭ ‬از‭ ‬زندگی‭ ‬ژولی‭ ‬این‭ ‬بی‌تعادلی‭ ‬را‭ ‬رقم‭ ‬می‌زند‭. ‬در‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬بعدی‭ ‬نیرو‭ ‬یا‭ ‬نیروهایی‭ ‬وارد‭ ‬عمل‭ ‬می‌شوند‭ ‬تا‭ ‬شرایط‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬تعادل‭ ‬اولیه‭ ‬برگردانند‭. ‬این‭ ‬نقش‭ ‬در‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬به‭ ‬مراحل‭ ‬مختلف‭ ‬سوگواری‭ ‬ژولی‭ ‬سپرده‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬در‭ ‬نهایت‭ ‬نیز‭ ‬موازنه‌ی‭ ‬قوا‭ ‬به‭ ‬یک‭ ‬سمت‭ ‬میل‭ ‬می‌کند‭ ‬و‭ ‬موقعیت‭ ‬تعادل‭ ‬ثانویه‭ ‬ایجاد‭ ‬می‌شود‭: ‬ازآنجاکه‭ ‬ژولی‭ ‬توان‭ ‬بازگرداندن‭ ‬و‭ ‬احیای‭ ‬همسر‭ ‬و‭ ‬فرزندش‭ ‬را‭ ‬ندارد،‭ ‬باید‭ ‬جای‭ ‬خالی‭ ‬آنها‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬زندگی‭ ‬خود‭ ‬به‭ ‬شیوه‌ای‭ ‬دیگر‭ ‬پر‭ ‬کند‭. ‬پس‭ ‬منطق‭ ‬حاکم‭ ‬بر‭ ‬فیلمنامه‌ی‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬منطقی‭ ‬است‭ ‬بسیار‭ ‬کلاسیک‭. ‬اما‭ ‬چه‭ ‬چیزی‭ ‬پیوند‭ ‬روایت‭ ‬کلاسیک‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬آموزه‌های‭ ‬نه‌چندان‭ ‬پیچیده‌ی‭ ‬روانکاوی‭ ‬این‌سان‭ ‬عجیب‭ ‬و‭ ‬تأثیرگذار‭ ‬جلوه‭ ‬می‌دهد؟‭ ‬آرمسترانگ‭ ‬با‭ ‬کمک‭ ‬فلسفه‌ی‭ ‬ژیژک‭ ‬پاسخی‭ ‬در‭ ‬آستین‭ ‬دارد‭: ‬‮«‬آبی‭ ‬پروژه‌ی‭ ‬تجربی‭ ‬سینمایی‭ ‬هنری‭ ‬مدرن‭ ‬را‭ ‬با‭ ‬نادیده‭ ‬گرفتن‭ ‬روابط‭ ‬سنت‌گرایانه‭ ‬بین‭ ‬تصویر‭ ‬و‭ ‬روایت‌سازی‭ ‬متعارف‭ ‬و‭ ‬شخصیت‌پردازی‭ ‬تکمیل‭ ‬می‌کند‭: ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬ادیسه‌ی‭ ‬روح‭ ‬خاموش‭ ‬ژولی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬حالی‭ ‬به‭ ‬تصویر‭ ‬می‌کشد‭ ‬که‭ ‬دائماً‭ ‬در‭ ‬تلاش‭ ‬برای‭ ‬برقراری‭ ‬ارتباط‭ ‬و‭ ‬همکاری‭ ‬با‭ ‬دیگران‭ ‬است‭. ‬داستان‭ ‬با‭ ‬روایت‭ ‬بی‌رحمانه‌ای‭ ‬از‭ ‬ماجرای‭ ‬ژولی‭ ‬آغاز‭ ‬می‌شود‭. ‬در‭ ‬نتیجه‭ ‬در‭ ‬اولین‭ ‬مواجهه‌ی‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬فقدان‭ ‬همسر‭ ‬و‭ ‬فرزندش‭ ‬به‌طور‭ ‬مستمر‭ ‬شاهد‭ ‬بحران‭ ‬درونی‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬غم‭ ‬او‭ ‬هستیم،‭ ‬درحالی‌که‭ ‬به‌وضوح‭ ‬ارتباط‭ ‬درونیات‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬محیط‭ ‬بیرونی‭ ‬نشان‭ ‬داده‭ ‬می‌شود‭. ‬برای‭ ‬اسلاوی‭ ‬ژیژک،‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬درباره‌ی‭ ‬کشف‭ ‬دوباره‌ی‭ ‬اتصال‭ ‬از‭ ‬‮«‬شب‭ ‬دنیا‮»‬ی‭ ‬هگل‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬همه‌چیز‭ ‬بازنمایی‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬هیچ‌چیز‭ ‬به‭ ‬فاعل‭ ‬تعلق‭ ‬ندارد‭ ‬که‭ ‬این‭ ‬خود‭ ‬نوعی‭ ‬آزادی‭ ‬هولناک‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬فرد‭ ‬رقم‭ ‬می‌زند‭. ‬به‭ ‬اعتقاد‭ ‬ژیژک‭ ‬از‭ ‬اولین‭ ‬نمای‭ ‬بسته‌ی‭ ‬فیلم‭ ‬معلوم‭ ‬می‌شود‭ ‬که‭ ‬همه‌ی‭ ‬آنچه‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭ ‬از‭ ‬دیده‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬نمایش‭ ‬داده‭ ‬می‌شود‭ ‬و‭ ‬هر‭ ‬آنچه‭ ‬بیننده‭ ‬از‭ ‬محیط‭ ‬خارج‭ ‬می‌بیند‭ ‬تنها‭ ‬انعکاسی‭ ‬است‭ ‬از‭ ‬هر‭ ‬آنچه‭ ‬ژولی‭ ‬می‌بیند؛‭ ‬واقعیتی‭ ‬ورای‭ ‬فرد‭ ‬وجود‭ ‬ندارد‭. ‬باتوجه‌به‭ ‬این‭ ‬ایده‭ ‬واقعیت‭ ‬موجود‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬فیلم‭ ‬سوگوارانه‭ ‬محصول‭ ‬آگاهی‭ ‬قهرمان‭ ‬فیلم‭ ‬است‭.‬‮»‬‭ ‬

کنکاش‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬ادعا‭ ‬ما‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬نکات‭ ‬جالبی‭ ‬درباره‌ی‭ ‬دلیل‭ ‬تأثیرگذاری‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬می‌رساند‭: ‬کیشلوفسکی‭ ‬به‌درستی‭ ‬مبدأ‭ ‬و‭ ‬کنشگر‭ ‬و‭ ‬کنش‌پذیر‭ ‬فیلم‭ ‬را‭ ‬فردی‭ ‬قرار‭ ‬می‌دهد‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬واقعه‌ی‭ ‬تصادف‭ ‬زنده‭ ‬مانده‭ ‬اما‭ ‬آسیب‭ ‬روحی‭ ‬دیده‭ ‬است‭. ‬هیچ‌کس،‭ ‬حتی‭ ‬عاشق‭ ‬دلخسته‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬نیز،‭ ‬به‌اندازه‌ی‭ ‬او‭ ‬معنای‭ ‬این‭ ‬فقدان‭ ‬و‭ ‬رنج‭ ‬روحی‭ ‬حاصل‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬درک‭ ‬نمی‌کند‭. ‬وقتی‭ ‬قرار‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬دنیا‭ ‬از‭ ‬دید‭ ‬فرد‭ ‬سوگوار‭ ‬تصویر‭ ‬شود،‭ ‬تمامی‭ ‬المان‌های‭ ‬دخیل‭ ‬در‭ ‬دنیای‭ ‬او‭ ‬نیز‭ ‬بازتابی‭ ‬از‭ ‬شیوه‌ی‭ ‬خاص‭ ‬پدیدارشناسی‭ ‬او‭ ‬خواهند‭ ‬بود‭. ‬در‭ ‬حقیقت‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬موتیف‭ ‬رنگ‭ ‬آبی،‭ ‬آشنایی‌زدایی‭ ‬از‭ ‬شهر‭ ‬آشنایی‭ ‬چون‭ ‬پاریس‭ ‬و‭ ‬نگاه‭ ‬او‭ ‬به‭ ‬گذشته‭ ‬و‭ ‬انسان‌ها‭ ‬و‭ ‬حیوان‌ها‭ ‬و‭ ‬گیاهان‭ ‬همه‭ ‬و‭ ‬همه‭ ‬بازتابی‭ ‬از‭ ‬واقعیتی‭ ‬هستند‭ ‬که‭ ‬او‭ ‬قدرت‭ ‬ادراک‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬واقعیت‭ ‬نسبت‭ ‬چندان‭ ‬نزدیکی‭ ‬با‭ ‬مفهوم‭ ‬عمومی‭ ‬‮«‬واقعیت‭ ‬بیرونی‮»‬‭ ‬برقرار‭ ‬نمی‌کند‭. ‬ژولی‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬تعارض‭ ‬می‌رسد،‭ ‬خودش‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬آپارتمانی‭ ‬ایزوله‭ ‬می‌کند‭ ‬تا‭ ‬مصیبت‭ ‬تحمل‭ ‬دو‭ ‬تعریف‭ ‬از‭ ‬واقعیت‭ ‬بر‭ ‬مصایب‭ ‬دیگرش‭ ‬اضافه‭ ‬نشود‭. ‬این‭ ‬همان‭ ‬رویکرد‭ ‬پدیدارشناسانه‌ای‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬هوسرل‭ ‬در‭ ‬فلسفه‌ی‭ ‬خود‭ ‬تبیین‭ ‬می‌کند‭: ‬‮«‬هر‭ ‬عملِ‭ ‬آن‭ ‬سوی‭ ‬میدان‭ ‬را‭ ‬درنظر‭ ‬بگیرید‭. ‬در‭ ‬تأمل‭ ‬پدیدارشناسانه‭ ‬لزومی‭ ‬ندارد‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬پرسش‭ ‬بپردازیم‭ ‬که‭ ‬آیا‭ ‬این‭ ‬درخت‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬یا‭ ‬نه؛‭ ‬تجربه‌ی‭ ‬من‭ ‬تجربه‌ی‭ ‬درخت‭ ‬است،‭ ‬خواه‭ ‬چنین‭ ‬درختی‭ ‬وجود‭ ‬داشته‭ ‬باشد‭ ‬خواه‭ ‬وجود‭ ‬نداشته‭ ‬باشد‭.‬‮»‬‭ ‬این‭ ‬رأی‭ ‬در‭ ‬موقعیت‭ ‬سوگواری‭ ‬بسیار‭ ‬صادق‭ ‬است‭: ‬فقدان‭ ‬موجود‭ ‬عزیز‭ ‬برای‭ ‬فرد‭ ‬سوگوار‭ ‬چنان‭ ‬عظیم‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬کسی‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬تسلی‭ ‬دهد‭. ‬او‭ ‬باور‭ ‬نمی‌کند‭ ‬که‭ ‬عزیزانش‭ ‬ازدست‭ ‬رفته‌اند،‭ ‬بعد‭ ‬از‭ ‬سر‭ ‬استیصال‭ ‬به‭ ‬خشم‭ ‬روی‭ ‬می‌آورد‭ ‬و‭ ‬می‌پندارد‭ ‬دنیا‭ ‬به‭ ‬آخر‭ ‬رسیده‭. ‬مهم‭ ‬نیست‭ ‬که‭ ‬دنیا‭ ‬کماکان‭ ‬دارد‭ ‬به‭ ‬گردش‭ ‬خود‭ ‬ادامه‭ ‬می‌دهد؛‭ ‬درک‭ ‬او‭ ‬از‭ ‬فقدان‭ ‬مساوی‭ ‬است‭ ‬با‭ ‬پایان‭ ‬زندگی‭. ‬بر‭ ‬همین‭ ‬منوال،‭ ‬جنس‭ ‬شناسایی‭ ‬سایر‭ ‬پدیدارها‭ ‬در‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬نیز‭ ‬با‭ ‬منطق‭ ‬پدیدارشناسانه‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬هماهنگ‭ ‬می‌شود‭. ‬یعنی‭ ‬آنچه‭ ‬در‭ ‬تصاویر‭ ‬فیلم‭ ‬انتزاعی‭ ‬و‭ ‬بغرنج‭ ‬و‭ ‬اغراق‌شده‭ ‬جلوه‭ ‬می‌کند،‭ ‬انگار‭ ‬نه‭ ‬خود‭ ‬واقعیت،‭ ‬بلکه‭ ‬محصول‭ ‬مواجهه‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬با‭ ‬آگاهی‭ ‬از‭ ‬اندوه‭ ‬خویش‭ ‬است‭. ‬آرمسترانگ‭ ‬می‌نویسد‭: ‬‮«‬آنچه‭ ‬از‭ ‬شخصیت‭ ‬ژولی‭ ‬می‌توان‭ ‬دریافت‭ ‬شکست‭ ‬شخصیتی‭ ‬او،‭ ‬انگیزه‌اش،‭ ‬ظواهر‭ ‬و‭ ‬نور‭ ‬است‭. ‬همان‌طور‭ ‬که‭ ‬آب‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬دربر‭ ‬می‌گیرد،‭ ‬رنگ‭ ‬آبی‭ ‬نیز‭ ‬پیوسته‭ ‬در‭ ‬تصویرسازی‭ ‬فیلم‭ ‬حضور‭ ‬دارد‭. ‬موسیقی‭ ‬و‭ ‬صدا‭ ‬نیز‭ ‬گاهی‭ ‬به‭ ‬تکمیل‭ ‬فرآیند‭ ‬تصویرسازی‭ ‬کمک‭ ‬می‌کنند‭. ‬در‭ ‬فیلمی‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬طریق‭ ‬احساسات‭ ‬و‭ ‬حالات‭ ‬جهت‌گیری‭ ‬یافته،‭ ‬حسی‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬موسیقی‭ ‬می‌تواند‭ ‬عملکردی‭ ‬به‭ ‬جای‭ ‬متن‭ ‬داشته‭ ‬باشد‭. ‬به‌طور‭ ‬کلی‭ ‬تصویرسازی‭ ‬فیلم‭ ‬آن‌قدر‭ ‬زیباست‭ ‬که‭ ‬تعالی‭ ‬را‭ ‬القا‭ ‬می‌کند،‭ ‬ازاین‌رو‭ ‬زیبایی‭ ‬متعالی‭ ‬آن‭ ‬در‭ ‬میان‭ ‬فیلم‌های‭ ‬سوگوارانه‭ ‬مشترک‭ ‬است‭.‬‮»‬

بنابراین‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬کنش‭ ‬پدیدارشناسانه‌ی‭ ‬ژولی‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬مواجهه‭ ‬با‭ ‬سوگواری‭ ‬پیوند‭ ‬می‌زند‭ ‬به‭ ‬عناصر‭ ‬مشترک‭ ‬دخیل‭ ‬در‭ ‬تمام‭ ‬سوگواری‌ها‭: ‬در‭ ‬این‭ ‬منظر‭ ‬پدیدارشناسانه‭ ‬رنگ‭ ‬سیاه‭ ‬یا‭ ‬سفید‭ ‬معمول‭ ‬در‭ ‬سوگواری‌ها‭ ‬به‭ ‬آبی‭ ‬بدل‭ ‬می‌شود،‭ ‬رکوییم‭ ‬و‭ ‬مارش‭ ‬عزا‭ ‬به‭ ‬قطعه‌ای‭ ‬موسیقی‭ ‬مدرنیستی‭ ‬تبدیل‭ ‬می‌گردد‭ ‬که‭ ‬مبنای‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬پیانو‭ ‬تشکیل‭ ‬می‌دهد‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬نهایت‭ ‬او‭ ‬به‭ ‬جای‭ ‬گریستن‭ ‬و‭ ‬مویه‭ ‬به‭ ‬انزوا‭ ‬پناه‭ ‬می‌آورد‭. ‬این‭ ‬یعنی‭ ‬احضار‭ ‬خاطرات‭ ‬و‭ ‬پدیدارها‭ ‬از‭ ‬عمق‭ ‬تجربه‌ی‭ ‬زیستی‭ ‬و‭ ‬ناخودآگاه‭. ‬ژولی‭ ‬عزا‭ ‬را‭ ‬آبی‭ ‬می‌بیند‭ ‬و‭ ‬موسیقی‌‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬قطعه‌ی‭ ‬ناتمام‭ ‬شوهرش‭ ‬می‌پندارد‭ ‬و‭ ‬درمان‭ ‬فقدان‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬تنهایی‭ ‬می‌جوید‭. ‬آرمسترانگ‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬باره‭ ‬می‌نویسد‭: ‬‮«‬آبی‭ ‬فیلمی‭ ‬است‭ ‬درباره‌ی‭ ‬احساسات؛‭ ‬فیلمی‭ ‬که‭ ‬جنبه‌ی‭ ‬احساسی‭ ‬تفکر‭ ‬را‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭: ‬رنگ‌ها‭ ‬احساسات‭ ‬و‭ ‬حالت‌ها‭ ‬را‭ ‬القا‭ ‬می‌کنند،‭ ‬حرکات‭ ‬تأثیر‭ ‬درستی‭ ‬ندارند،‭ ‬قاب‌بندی‌ها‭ ‬می‌توانند‭ ‬وابسته‭ ‬به‭ ‬احساسات‭ ‬باشند؛‭ ‬شکل‌هایی‭ ‬که‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬تفکرات‭ ‬سخت‌گیرانه‭ ‬با‭ ‬احساسات‭ ‬انسانی‭ ‬همانندی‭ ‬دارند‭. ‬مشخصه‌ی‭ ‬رنگ‭ ‬آبی‭ ‬در‭ ‬فیلم‭ ‬نشان‌دهنده‌ی‭ ‬حالت‭ ‬حزن‭ ‬و‭ ‬اندوه‭ ‬حاکم‭ ‬بر‭ ‬داستان‭ ‬است‭: ‬همچنین‭ ‬سرنوشت‭ ‬انسانی‭ ‬در‭ ‬نمود‭ ‬سلولیت‭ ‬این‭ ‬رنگ‭ ‬در‭ ‬فیلم‭ ‬خلاصه‭ ‬می‌شود‭. ‬استخر‭ ‬پر‭ ‬از‭ ‬آبی‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬فواصل‭ ‬زمانی‭ ‬غم‭ ‬ژولی‭ ‬نشان‭ ‬داده‭ ‬می‌شود‭ ‬تقویت‌کننده‌ی‭ ‬سیالیت‭ ‬رفتاری‭ ‬و‭ ‬شیوه‌ی‭ ‬زندگی‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬عنصری‭ ‬بصری‭ ‬از‭ ‬درون‭ ‬اوست‭. ‬پناه‭ ‬بردن‭ ‬جولی‭ ‬،‭ ‬در‭ ‬مقام‭ ‬مادری‭ ‬که‭ ‬فرزندش‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬دست‭ ‬داده،‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬مکان‭ ‬شخصی‭ ‬تداعی‌کننده‌ی‭ ‬مرحله‌ی‭ ‬پیشااودیپی‭ ‬در‭ ‬اوست‭. ‬آب‭ ‬به‭ ‬انسجام‭ ‬حضور‭ ‬جنین‭ ‬در‭ ‬بدن‭ ‬مادر‭ ‬و‭ ‬یگانگی‭ ‬او‭ ‬با‭ ‬فرزندش‭ ‬اشاره‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬همین‭ ‬منظر‭ ‬درون‌نگری‭ ‬زنانه‭ ‬در‭ ‬مقابل‭ ‬روابط‭ ‬سنت‌گرایانه‌ی‭ ‬جامعه‌ی‭ ‬مردسالار‭ ‬قرار‭ ‬می‌گیرد‭ ‬و‭ ‬حتی‭ ‬می‌توان‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬فراتر‭ ‬از‭ ‬نمایه‌های‭ ‬این‭ ‬روابط‭ ‬نیز‭ ‬دانست‭.‬‮»‬

پس‭ ‬کیشلوفلسکی‭ ‬از‭ ‬سه‭ ‬منظر‭ ‬سوگ‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬فقدان‭ ‬عزیز‭ ‬را‭ ‬به‌تصویر‭ ‬می‌کشد‭: ‬نخست‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬مورد‭ ‬تحلیل‭ ‬روانکاوانه‭ ‬قرار‭ ‬می‌دهد‭ ‬تا‭ ‬نشان‭ ‬دهد‭ ‬انسان‭ ‬تا‭ ‬چه‭ ‬اندازه‭ ‬در‭ ‬برابر‭ ‬این‭ ‬اندوه‭ ‬آسیب‌پذیر‭ ‬است‭ (‬اتفاقاً‭ ‬قهرمانش‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬طبقه‌ی‭ ‬فرادست‭ ‬فرهنگی‭ ‬و‭ ‬اقتصادی‭ ‬هم‭ ‬انتخاب‭ ‬می‌کند‭ ‬تا‭ ‬درگیر‭ ‬معیارهای‭ ‬معمول‭ ‬در‭ ‬شدت‭ ‬ضربه‌ی‭ ‬وارده،‭ ‬مثل‭ ‬غم‭ ‬نان‭ ‬و‭ ‬فقدان‭ ‬آگاهی‭ ‬و‭ ‬وابستگی‭ ‬به‭ ‬مرد‭ ‬در‭ ‬مقام‭ ‬رئیس‭ ‬خانواده،‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬تحلیل‭ ‬خود‭ ‬دخیل‭ ‬نکند‭. ‬بعد‭ ‬کنش‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬منظری‭ ‬پدیدارشناسانه‭ ‬بررسی‭ ‬می‌کند،‭ ‬یعنی‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬کیفیت‭ ‬این‭ ‬اندوه‭ ‬و‭ ‬واکنش‭ ‬سوگوارانه‭ ‬به‭ ‬آن‭ ‬چه‭ ‬نمودهای‭ ‬شخصی‭ ‬خاصی‭ ‬دارند‭ ‬که‭ ‬برآمده‭ ‬از‭ ‬تجربه‌ی‭ ‬زیستی‭ ‬و‭ ‬آگاهی‭ ‬هستند‭. ‬منظر‭ ‬سوم،‭ ‬ایجاد‭ ‬ارتباط‭ ‬میان‭ ‬این‭ ‬پدیدارشناسی‭ ‬شخصی‭ ‬با‭ ‬کلیت‭ ‬مناسبات‭ ‬اجتماعی‭ ‬و‭ ‬زیستی‭ ‬دنیای‭ ‬امروز‭ ‬است‭. ‬همنشینی‭ ‬این‭ ‬سه‭ ‬منظر‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬‮«‬آبی‮»‬‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬تلخ‌ترین‭ ‬و‭ ‬غریب‌ترین‭ ‬فیلم‌های‭ ‬سوگوارانه‭ ‬تبدیل‭ ‬می‌کند‭. ‬هرچند‭ ‬کیشلوفسکی‭ ‬به‌ظاهر‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬زیبایی‌شناسی‭ ‬خاص‭ ‬نیز‭ ‬متوقف‭ ‬نمی‌ماند‭ ‬و‭ ‬شبکه‌ی‭ ‬معنایی‭ ‬گسترده‌تری‭ ‬را‭ ‬مد‭ ‬نظر‭ ‬دارد‭. ‬درعین‌حال،‭ ‬در‭ ‬حضور‭ ‬ساختار‭ ‬کلاسیک‭ ‬و‭ ‬منطق‭ ‬کلاسیک،‭ ‬ژولی‭ ‬نمونه‌ای‭ ‬نوعی‭ ‬نیست‭. ‬او‭ ‬انتخابی‭ ‬خاص‭ ‬و‭ ‬رادیکال‭ ‬است‭ ‬از‭ ‬فردی‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬موقعیت‭ ‬سوگواری‭ ‬قرار‭ ‬گرفته‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬همین‭ ‬دلیل‭ ‬فیلم‭ ‬از‭ ‬سطح‭ ‬سوگواری‭ ‬محض‭ ‬به‭ ‬معمای‭ ‬اندوهبار‭ ‬حیاتی‭ ‬تبدیل‭ ‬می‌شود‭. ‬آرمسترانگ‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬باره‭ ‬می‌نویسد‭: ‬‮«‬نمود‭ ‬دیگر‭ ‬وضعیت‭ ‬اسفبار‭ ‬ژولی‭ ‬تمایل‭ ‬او‭ ‬به‭ ‬درهم‭ ‬شکستن‭ ‬روابط‭ ‬طبقاتی‭ ‬حاکم‭ ‬بر‭ ‬جامعه‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬همین‭ ‬خصلت‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬قهرمان‭ ‬زن‭ ‬مدرن‭ ‬فیلم‭ ‬بدل‭ ‬می‌کند،‭ ‬چراکه‭ ‬خط‭ ‬سیر‭ ‬ادیسه‌ی‭ ‬اجتماعی‭ ‬ژولی،‭ ‬همانند‭ ‬سیالیت‭ ‬نمادین‭ ‬آبی،‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬سمت‭ ‬شکستن‭ ‬قیود‭ ‬طبقاتی‭ ‬در‭ ‬جامعه‭ ‬سوق‭ ‬می‌دهد‭. ‬در‭ ‬کنار‭ ‬این‭ ‬رفتار،‭ ‬برخوردهای‭ ‬نا‌متعارف‭ ‬و‭ ‬غیر‌عادی‭ ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬مواجهه‭ ‬با‭ ‬غم‭ ‬فقدان‭ ‬خانواده‌اش،‭ ‬نوعی‭ ‬کشش‭ ‬نامرئی‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬نیروهای‭ ‬درونی‭ ‬برخاسته‭ ‬از‭ ‬رنجش‭ ‬خاطر‭ ‬و‭ ‬درعین‌حال‭ ‬عمدی‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭: ‬برای‭ ‬مثال‭ ‬امتناع‭ ‬ورزیدن‭ ‬او‭ ‬در‭ ‬گریه‭ ‬کردن‭ ‬ضعف‭ ‬احساسی‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬نشان‭ ‬می‌دهد‭ ‬که‭ ‬نوعی‭ ‬نمود‭ ‬رنجش‭ ‬است‭. ‬همان‌طور‭ ‬که‭ ‬ژیژک‭ ‬نیز‭ ‬مشخص‭ ‬می‌کند‭ ‬تراژدی‭ ‬اصلی‭ ‬فیلم‭ ‬ناتوانی‭ ‬ژولی‭ ‬در‭ ‬سوگواری‭ ‬است‭. ‬همین‭ ‬ناتوانی‭ ‬در‭ ‬ابراز‭ ‬احساسات‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬باعث‭ ‬شده‭ ‬بیننده‭ ‬در‭ ‬برقراری‭ ‬ارتباط‭ ‬با‭ ‬شخصیت‭ ‬ژولی‭ ‬دچار‭ ‬مشکل‭ ‬باشد‭ ‬زیرا‭ ‬نمی‌تواند‭ ‬با‭ ‬او‭ ‬همذات‌پنداری‭ ‬کند‭. ‬به‌علاوه‭ ‬باتوجه‌به‭ ‬عکس‌العمل‌های‭ ‬او،‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬برخورد‭ ‬با‭ ‬شرایط‭ ‬تفاوت‭ ‬دارد،‭ ‬او‭ ‬تا‭ ‬انتها‭ ‬فردی‭ ‬شناسایی‌نشدنی‭ ‬و‭ ‬پیش‌بینی‌ناپذیر‭ ‬باقی‭ ‬می‌ماند‭.‬‮»‬‭  ‬

 

منابع‭:‬
Richard Armstrong, Mourning Films: A critical study of loss & grieving in cinema
اسکار‭ ‬ک‭. ‬براکت،‭ ‬تاریخ‭ ‬تئاتر‭ ‬جهان،‭ ‬ج‭ ‬۱،‭ ‬ترجمه‌ی‭ ‬هوشنگ‭ ‬آزادی‌ور،‭ ‬انتشارات‭ ‬مروارید
دیوید‭ ‬وودارف‭ ‬اسمیت،‭ ‬پدیدارشناسی،‭ ‬ترجمه‌ی‭ ‬مسعود‭ ‬علیا،‭ ‬نشر‭ ‬ققنوس
پیتر‭ ‬وولن،‭ ‬نشانه‌ها‭ ‬و‭ ‬معنا‭ ‬در‭ ‬سینما،‭ ‬ترجمه‌ی‭ ‬عبداله‭ ‬تربیت،‭ ‬بهمن‭ ‬طاهری،‭ ‬نشر‭ ‬سروش

 

یک پاسخ ثبت کنید

Your email address will not be published.

مطلب قبلی

وداع با گنبدهای فیروزه‌ای

مطلب بعدی

آسیب‌شناس بی‌رحم رفتار انسانی

0 0تومان